زمان و روش‌های کاشت گندم + نکات مهم

کاشت گندم یکی از فعالیت‌های دیرینه در ایران و جهان به شمار می‌رود، زیرا گندم به‌عنوان یکی از مهمترین محصولات غذایی با مصرف بسیار بالایی همراه است. طبق آمارنامه سال ۴۰۲-۴۰۱ وزارت جهاد کشاورزی گندم آبی با تولید ۴۷/۱۰ تن رتبه دوم تولید محصولات زراعی را به خود اختصاص داده است. استان‌های خوزستان، فارس، خراسان رضوی، کرمانشاه و آذربایجان غربی بیشترین سهم را به ترتیب در تولید این محصول دارند. کشاورزان به دنبال روش‌های مناسب و بهبود عملکرد برای کاشت گندم هستند تا بتوانند با صرف هزینه‌های کمتر به سود بالاتری دست پیدا کنند. آب و هوای سرد شرایط مناسبی برای رشد گندم است، همچنین انتخاب بهترین زمان برای کاشت گندم از مهم‌ترین عوامل برای بازدهی بالای محصول محسوب می‌شود؛ بنابراین در این مقاله به بررسی بهترین زمان‌ها و روش‌های کاشت گندم می‌پردازیم.

دما به‌عنوان اصلی‌ترین عامل تعیین‌کننده زمان کاشت گندم است و عوامل دیگری مانند شرایط آب و هوایی و نوع خاک در این موضوع تاثیرگذار هستند. به طور کلی دو نوع گندم برای کاشت وجود دارد که شامل گندم بهاره و گندم پاییزه هستند:

زمان کاشت گندم بهاره اوایل فصل بهار است و در اواخر تابستان برداشت می‌شود، زمانی اقدام به کاشت گندم بهاره می‌شود که دمای خاک به بیش از یک درجه سانتیگراد برسد. کاشت این گندم در مناطق سردسیر که زمستان‌های سختی دارند بسیار مناسب است، همچنین اوایل تابستان شروع به برداشت می‌شود.

از اواخر تابستان تا اوایل پاییز به کاشت گندم پاییزه پرداخته می‌شود و مناطقی با زمستان‌های ملایم بهترین اقلیم برای کاشت این گیاه هستند. کاشت گندم پاییزه زمانی صورت می‌گیرد که دمای خاک کمتر از ۱۳ درجه سانتیگراد باشد و در اوایل تا اواخر بهار یا اوایل تا اواسط تابستان برداشت می‌شود. گندم پاییزه نسبت به سرمای زمستان مقاومت بیشتری دارد و به خوبی در بهار رشد می‌کند. بهترین زمان کشت گندم به طور دقیق عبارتند از:

تنوع اقلیم در ایران موجب شده کشاورزان بتوانند در شهرهای مختلف به کشت گندم بپردازند. محدوده دمایی موردنیاز برای کشت گندم ۴ تا ۳۷ درجه سلسیوس است که بهترین دما برای جوانه‌زنی ۲۰ درجه سلسیوس محسوب می‌شود. زمان کاشت باید به طور دقیق رعایت شود؛ زیرا نوسانات دمایی مانع از جوانه‌زنی بذرهای گندم خواهند شد که به دنبال آن بیماری‌های قارچی و خسارت آفات در مزارع گسترش می‌یابند.

برای کاشت گندم از دو روش اصلی دیم و آبی استفاده می‌شود که هر کدام ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. روش‌های کاشت گندم عبارتند از:

در این روش گندم‌ها با آب باران رشد می‌کنند و نیازی به آبیاری اضافه ندارند، در واقع به این صورت بارش‌های طبیعی منجر به رشد گندم می‌شوند و از مهمترین مزایای آن کاهش هزینه‌های آبیاری است. معمولا مناطقی از کشور که از بارش کافی و خاک‌های حاصلخیز بهره‌مند هستند، از این روش برای کشت گندم استفاده می‌شود. اولین قدم برای کاشت گندم دیم آماده‌سازی زمین است که باید زمین را از وجود علف‌های هرز پاک کرده و خاک را از نظر اسیدیته و میزان نیتروژن بررسی کنید. زمین‌هایی با خاک لومی متشکل از ماسه، رس و سیلت بهترین خاک برای کشت گندم هستند. برای این کشت دو مرحله خاک‌ورزی اولیه که در عمق بیش از ۱۵ سانتیمتر و خاک‌ورزی ثانویه که بصورت تکمیلی است و نسبت به خاک‌ورزی اولیه سطحی تر انجام میشود. باقی گذاشتن بقایای گیاهی در سطح خاک می‌تواند با کاهش سطح تبخیر خاک، نفوذ بهتر آب به داخل خاک و نیز در قرارگیری بهتر برف در سطح خاک در این نوع کشت موثر واقع شود.

فاصله بین ردیف‌ها و خطوط کاشت نیز به نوع بذر و شرایط آب و هوایی منطقه بستگی دارد که باید حفره‌هایی با عمق ۶ تا ۸ سانتی‌متری خاک ایجاد کنید و بذرها را درون آنها بریزید. فاصله مناسب بین ردیف‌ها به طور معمول بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر است، همچنین زمان مناسب کاشت دیم گندم در مناطقی با بارندگی بین ۲۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر در سال فصل پاییز است و در مناطقی که کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر در سال بارندگی وجود دارد بهتر است گندم در فصل بهار کاشته شود. موفقیت در تولید گندم دیم به عواملی مانند انتخاب نوع رقم، دما، بارندگی و رطوبت نسبی، گرما، خاک‌ورزی اصولی، زمان و عمق کاشت مدیریت صحیح و مصرف به موقع کودها و سایر نهاده ها وابسته است.

در مناطقی که از بارندگی کافی برخوردار نیستند و یا خاک‌های کم‌عمق دارند گندم به روش آبی کشت می‌شود. برای کاشت گندم به روش آبی ابتدا بقایای گیاهان دیررس مانند پنبه و سویا را از بین ببرید و اقدام به خاک‌ورزی حفاظتی کنید. به این ترتیب بقایای کشت قبلی از بین می‌روند و آب به راحتی توسط خاک جذب می‌شود. سپس بستر خاک را با شخم‌زنی، تسطیح خاک، کرت‌بندی، هرس کردن و کوددهی آماده کنید. عمق خاک برای کشت بذر گندم به روش آبی بین ۲ تا ۵ سانتی‌متر است و ردیف‌ها باید حدود ۱۵ الی ۲۰ سانتی‌متر از یکدیگر فاصله داشته باشند.

برای آماده‌سازی زمین کشت گندم مراحل گوناگونی وجود دارند که شامل موارد زیر هستند:

با تجهیزات مناسب مانند گاوآهن زمین را تا عمق حدود ۲۵ سانتی‌متر شخم بزنید و خاک را زیر و رو کنید تا بقایای گیاهی از بین بروند. اگر خاک خشک است آن را آبیاری کنید و مجدداً عملیات شخم زدن را انجام دهید تا علف‌های هرز سبز شده از بین بروند. از بین رفتن علف‌های هرز، نرم شدن بافت خاک و جذب رطوبت بیشتر، افزایش تهویه هوای خاک و اختلاط کودها با خاک از اهداف شخم زدن هستند. پس از آن از دیسک استفاده می‌شود و هنگامی که زمین گاو رو شد صاف می‌شود و دیگر نیازی به استفاده از دیسک نیست. با استفاده از ماله‌کش یا لولر نیز سطح زمین را جهت بذرپاشی تسطیح کنید تا آبیاری نیز به طور مطلوب انجام گیرد.

در مناطقی که کشت گندم را به طور غرقابی انجام می‌دهند باید برای مشخص شدن مرزها کرت‌بندی کنند. به‌منظور تناوب زراعی پیش از کاشت گندم گیاهانی مانند کلزا، ذرت و سیب زمینی در زمین بکارید تا ساختار خاک بهبود یابد. از کاشت گیاهان زراعی تابستانی مانند سویا و پنبه خودداری کنید؛ زیرا بقایای آنها در زمین باقی می‌مانند و مشکل ایجاد می‌کنند.

انجام آزمایشات مرتبط با آب و خاک به کشاورزان نشان خواهد داد که محصول برای رشد بهینه و عملکرد مناسب به چه مواد مغذی و آلی نیاز دارد. برای انجام آزمایشات می‌توانید با متخصصان باغبون تماس بگیرید.

یکی از مهمترین اقداماتی که حین آماده‌سازی زمین باید انجام دهید کنترل آفات است؛ زیرا از روش‌های مدیریت آفات شناخته می‌شود و باعث کاهش جمعیت آنها خواهد شد، در این صورت پس از کشت از بروز خسارت‌های احتمالی جلوگیری می‌شود. علف‌های هرز و بقایای سال قبل گیاهان پناهگاه آفات هستند که باید آنها را از بین ببرید. علاوه بر آن شخم عمیق زمین و مخلوط کردن بقایای گیاهی باعث کاهش جمعیت آفات می‌شود، در صورت نیاز پیش از کاشت از سموم شیمیایی برای کنترل علف‌های هرز استفاده کنید.

گندم برای رشد به خاک حاصلخیز نیاز دارد که به این منظور می‌توانید با انجام آزمایش خاک قبل از کاشت برنامه تغذیه‌ای کاملی داشته باشید و از کودهای آلی و کودهای شیمیایی براساس خاک مزرعه‌تان استفاده کنید. کودهای حیوانی پوسیده و کمپوست از مواد غذایی طبیعی برخوردار هستند و به افزایش باروری گیاه و بهبود ساختار خاک کمک می‌کنند. کودهای مایع از عناصری مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و عناصر کمیاب تشکیل شده‌اند که نقش موثری در رشد سریع گیاهان و افزایش عملکرد آنها دارند.

یکی از مهمترین چالش‌هایی که کشاورزان پس از کاشت گندم با آن مواجه می‌شوند حمله آفات است که کمیت و کیفیت محصول را تحت تاثیر قرار می‌دهند. برای مدیریت آفات در کشت گندم اقدامات زیر را انجام دهید:

آفات گوناگون مانند کرم برگخوار پاییزه، سن، ملخ، شته، کرم ساقه خوارغلات، موریانه، حشرات خاکی و ... باعث آسیب‌های متعدد به بافت‌های مختلف گندم می‌شوند که در اولین اقدام باید آنها را شناسایی کنید.

بهترین راه برای جلوگیری از حمله آفات به مزارع گندم پیشگیری است، یکی از راه‌های پیشگیری انتخاب ارقام مقاوم به آفات و بیماری‌ها است که در برابر نفوذ آفات و بیماری‌ها بسیار مقاوم هستند. برای کاهش جمعیت آفات می‌توانید از طریق گیاهان دیگر به چرخش کشت گندم بپردازید. هنگام آماده‌سازی زمین و پیش از کاشت گندم حتماً زمین را از وجود بقایای گیاهی فصل قبل پاک کنید؛ چرا که بستری برای زندگی آفات به شمار می‌روند.

همه‌روزه گیاهان را بررسی کرده و در صورت مشاهده هر گونه علائم و آسیب به وجود آفات شک کنید، برای شناسایی و کنترل آفات می‌توانید در سطح مزارع تله‌های چسبنده نصب کنید.

برای کنترل و درمان آفات گندم راه‌های بسیار گوناگونی وجود دارند که شامل جمع‌آوری دستی، استفاده از تله‌های فیزیکی، استفاده از دشمنان طبیعی، استفاده از میکروارگانیسم‌ها، تقویت کودی و استفاده از سموم شیمیایی هستند. در صورت بالا بودن جمعیت آفات می‌توانید از روش‌های مختلف به‌صورت ترکیبی استفاده کنید.

پس از آن که برگ‌ها و ساقه‌های گندم به طور کامل زرد شدند و درصد رطوبت دانه‌های گندم به کمتر از ۱۶ درصد رسیدند زمان برداشت محصول فرا رسیده است. البته عواملی مانند آب و هوا، نوع رقم و شیوه برداشت تعیین‌کننده زمان برداشت هستند که در هر یک از مناطق زمان مشخصی برای برداشت گندم وجود دارد. توجه داشته باشید برای گندم‌های بهاره زمان کاشت تا برداشت حدود ۱۰۰ الی ۱۶۰ روز و برای گندم‌های پاییزه زمان کاشت تا برداشت حدود ۲۲۰ الی ۲۶۰ روز طول می¬کشد.

از برداشت زود هنگام گندم بپرهیزید؛ زیرا عملکرد محصول کاهش پیدا می‌کند و دانه‌ها چروکیده می‌شوند. همچنین با تاخیر در برداشت، محصول ریزش کرده و دانه‌ها مورد حمله گنجشک و پرندگان قرار می‌گیرند. دو روش برای برداشت گندم وجود دارند که شامل استفاده از کمباین و برداشت دستی هستند:

برای برداشت گندم با کمباین باید توجه داشته باشید، میزان رطوبت دانه‌های گندم بین ۱۲ تا ۱۴ درصد باشد و هنگامی که بتوان سنبله را با کف دست مالش داد و دانه به راحتی از پوست جدا شود زمان مناسبی برای برداشت است. ساعت ۱۰ صبح الی ۶ بعدازظهر زمان مطلوبی برای برداشت گندم است، چرا که بر روی محصولات شبنم مشاهده نمی‌شود و دستگاه کمباین دچار اختلال نمی‌گردد. برداشت گندم در مناطق خشک و گرم از ساعت ۶ صبح تا ۱۲ ظهر انجام می‌شود، زیرا پس از آن به علت بالا رفتن دمای هوا برداشت بسیار دشوار خواهد شد. ساعات برداشت در مناطق خشک و معتدل موضوع مهمی نیست و در هر ساعتی که بخواهید می‌توانید اقدام به برداشت کنید. تمیز کردن قسمت‌های بیرونی کمباین با دور کامل موتور و حداکثر سرعت کوبنده و پنکه باد قبل از ورود به مزارع جدید جهت جلوگیری از انتقال بذر و بقایای علف‌های هرز، بقایای کاه و کلش و نیز ضدعفونی قسمت‌های داخلی کمباین توسط آب وایتکس با غلظت ۴ به ۱ توسط سمپاش با هدف جلوگیری از انتقال عوامل بیمارگر مختلف از جمله نماتد و ... به زمین‌های سالم انجام بشود.

سرعت مناسب کمباین برای برداشت گندم ۷ الی ۸ کیلومتر در ساعت است که با توجه به ارتفاع رقم دستگاه باید ارتفاع هد دستگاه تعیین شود، به این صورت تمام سنبله‌ها چیده می‌شوند. برای جلوگیری از خرد شدن دانه‌ها و جدا شدن آنها از سنبله با توجه به قطر دانه‌ها فاصله استوانه، نیم استوانه و سرعت دور استوانه را تنظیم کنید. در صورتی که مشاهده کردید دانه‌های گندم از پشت کمباین به بیرون می‌ریزند سرعت پنکه و سرعت حرکت قسمت بوجاری را کاهش دهید. در آخر با افزایش سرعت پنکه نیز کاه و کلش موجود در دانه‌ها را از بین ببرید.

برداشت گندم با دست از شیوه‌های سنتی برداشت است که از وسایلی مانند داس و چنگک استفاده می‌شود. کشاورزان با استفاده از داس یا چنگک به برداشت خوشه‌های گندم می‌پردازند، در واقع این روش برای مزارع با مساحت کم و مقادیر کم محصول مورد استفاده قرار می‌گیرد.

امروزه دستگاه‌هایی تولید شده که به طور خودکار برداشت گندم را انجام می‌دهند و سرعت بیشتری در مقایسه با کمباین دارند. هنگام برداشت گندم به نکات زیر توجه کنید:

در این مقاله تلاش کردیم اصول کاشت گندم و بهترین زمان کاشت را به طور کامل و جامع بررسی کنیم. کاشت گندم از پرطرفدارترین فعالیت‌های کشاورزی در ایران است که با رعایت نکات گفته شده می‌توانید حداکثر استفاده را از منابع خود ببرید. در اپ و سایت باغبون کارشناسان آماده پاسخگویی به سوالات کشاورزان و باغداران عزیز هستند و با تشخیص آفات گندم و ارائه راهکارهای مناسب جهت مقابله با آنها موجب افزایش بهره‌وری محصولات می‌شوند.

زمان کاشت گندم بهاره اوایل فصل بهار و زمان کاشت گندم پاییزه اواخر تابستان تا اوایل پاییز است.

شناسایی آفات، پیشگیری، نظارت، کنترل و درمان

پیش از کاشت گندم گیاهان مانند کلزا، ذرت و سیب زمینی در زمین بکارید تا ساختار خاک بهبود یابد.

پس از آن که برگ‌ها و ساقه‌های گندم به طور کامل زرد شدند و درصد رطوبت دانه‌های گندم به کمتر از ۱۶ درصد رسیدند.