شرایط ایده‌آل برای نگهداری و پرورش درخت پرتقال

پرتقال از پرمصرف‌ترین و پرفروش‌ترین مرکبات شناخته می‌شود که در ایران به‌ویژه شمال کشور باغات گسترده‌ای را به خود اختصاص می‌دهد. این میوه برای رشد و نگهداری به شرایط ایده‌آل مانند آب و هوای مرطوب و گرمسیری نیاز دارد. کشت و پرورش پرتقال منبع درآمد بی‌نظیری است و فرصت خوبی را در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد تا محصولات خود را در بازار داخلی و خارجی عرضه کنند. این مقاله به بررسی شرایط ایده‌آل برای نگهداری درخت پرتقال می‌پردازد.

یکی از عوامل مهمی که در نگهداری ایده‌آل و رشد درخت پرتقال دخیل است شرایط آب و هوایی را می‌توان نام برد. اواخر دوره سرما زمان مناسبی برای کاشت نهال پرتقال است و در مناطقی که سرمای بیش از حد و یخبندان وجود دارد بهتر است کاشت نهال به اواخر زمستان یا هوای بهار موکول شود. در مناطقی با زمستان ملایم کاشت نهال پرتقال در فصل پاییز و زمستان مناسب است.

همانطور که می‌دانید بخش عمده‌ای از باغات پرتقال در شمال کشور قرار دارند و اواخر پاییز تا اوایل بهار زمان مناسبی برای کاشت پرتقال در این مناطق است. پرتقال از جمله درختانی است که به نور زیاد احتیاج دارد و برای آن که میوه‌های آبدار و باطراوت تولید کند باید نور و گرمای زیادی دریافت نماید؛ بنابراین باید روزانه حداقل ۸ ساعت از نور مستقیم خورشید بهره‌مند شود.

بهترین اقلیم برای کاشت و پرورش پرتقال مناطق معتدل و نیمه‌گرمسیری با سطح رطوبت متوسط است. میوه‌های پرتقال نسبت به سرما حساس هستند و نمی‌توانند سرمای شدید و طاقت‌فرسای زمستان را تحمل کنند. یکی از نکات لازم برای محصول دهی درختان پرتقال قرار گرفتن آنها در فصل زمستان و در دمای کمتر از ۱۲ درجه سانتیگراد است تا بتوانند برای سال آینده محصول باکیفیتی ارائه دهند. برای آن که میوه‌های پرتقال شیرین و آبدار شوند به تابستان‌هایی با هوایی گرم نیاز دارند و برای ترش شدن میوه‌های پرتقال باید تابستان‌های خنکی را تجربه کنند.

آبیاری از دیگر عوامل تاثیرگذار بر رشد درختان پرتقال و میزان تولید محصولات باکیفیت است. این درختان در دوره رشد باید از میزان آب کافی برخوردار شوند؛ زیرا در صورت آبیاری پایین ریشه‌ها دچار تنش کم‌آبی می‌شوند و تولید و کیفیت میوه‌ها کاهش پیدا می‌کند. میــزان آب مــورد نیــاز بــرای پرتقال بستگی بـه دمـا، بـاد و رطوبـت منطقه کاشت، میزان بارندگـی، سـن درخت و تراکــم کاشــت و بافت خــاک دارد. آبیاری بیش از اندازه باعث جلوگیری از اکسیژن‌رسانی کافی به ریشه‌ها می‌شود و ریشه‌ها دچار پوسیدگی خواهند شد. آبیاری منظم درختان پرتقال در فصل رویش اهمیت بسزایی دارد و بر روی کیفیت میوه و میزان عملکرد تاثیرگذار است.

با توجه به این که این درختان در آب و هوای مرطوب کاشته می‌شوند نیازی نیست به‌صورت عمیق آبیاری انجام شود؛ زیرا آب در خاک تجمع پیدا می‌کند و ریشه‌ها پوسیده می‌شوند، کافی است تا عمق ۲ الی ۴ سانتی‌متر از سطح خاک را آبیاری کنید. پس از کاشت نهال پرتقال و در سال اول و دوم به هیچ عنوان نباید آبیاری عمیق انجام داد چرا که در این زمان درختان مرکبات بیشتر به پوسیدگی ریشه مبتلا می‌شوند. در مناطق شمالی که بارندگی زیادی وجود دارد میزان آبیاری باید با توجه به میزان بارندگی تنظیم شود.

درختان پرتقال در فصل پاییز نیاز به آبیاری زیادی ندارند؛ اما در فصل بهار و تابستان باید به طور منظم و در یک ساعت مشخص آبیاری شوند. نوع درخت، سن درخت، فصل آبیاری و جنس خاک از مهم‌ترین عوامل هستند که میزان آب موردنیاز درختان پرتقال را تعیین می‌کنند. در صورتی که بافت خاک از نوع شنی است به آبیاری بیشتری احتیاج دارد و خاک‌های رسی به دلیل نگهداری بیشتر رطوبت به آب کمتری نیاز دارند. آبیاری نهال‌ها و درختان جوان پرتقال معمولاً هر ۸ الی ۱۰ روز یکبار و برای درختان بالغ هر ۲۰ روز یک بار انجام می‌شود. در مناطقی با بارش بارندگی پایین و گرمای بیش از حد مانند مناطق جنوبی درختان جوان روزی یک بار و درختان بالغ ۲ الی ۳ بار در هفته باید آبیاری شوند.

از شرایط مناسب برای پرتقال کاشت در زمین‌های با خاک مطلوب است که تاثیر زیادی در رشد و نمو درختان دارد. بهترین خاک برای کشت و پرورش درختان پرتقال خاک نیمه سبک شن و رس با ph ۷ الی ۸ است. خاک باید به خوبی زهکشی شده باشد و بتواند مواد مغذی و املاح لازم درختان را تامین کند. خاک بدون زهکشی ظرفیت نگهداری آب بالایی دارد و منجر به پوسیدگی ریشه درختان می‌شود.

بهتر است خاکی را انتخاب کنید که از ماسه، خاک رس، خاک برگ و کود دامی پوسیده تشکیل شده باشد که نقش موثری در حفظ سلامت نهال پرتقال دارد. درختان پرتقال خاک سنگین و مرطوب را دوست ندارند به‌ویژه در سال‌های اول که ریشه‌های نهال را پوسیده می‌کنند. کوددهی مناسب از مهم‌ترین عوامل در رشد پرتقال به شمار می‌رود که باعث تقویت درخت، پرورش برگ‌ها و میوه‌های باطراوت می‌شود. کوددهی به تامین مواد مغذی موردنیاز درختان پرتقال می‌پردازد و تمام باغداران باید در مراحل مختلف رشد از کودهای مناسب استفاده کنند. مناسب‌ترین کودها برای رشد پرتقال عبارتند از:

کودهای آلی و سبز که از مواد طبیعی تشکیل شده‌اند مزایای زیادی برای درختان پرتقال دارند و عناصر غذایی ضروری درخت را تامین می‌کنند و باعث بهبود دانه¬بندی و ساختمان خاک می¬شوند. همچنین باعث بالا بردن فعالیت زیستی به ویژه میکروب‌های مفید در خاک می¬شوند. از انواع کودهای آلی می‌توان کود حیوانی را نام برد که در فرایند پوسیدن، مرطوب نگه داشته شده و بصورت کمپوست مرطوب به خاک افزوده می‌شود. که این کود به نوبه خود انواع گوناگونی دارد و شامل کود گوسفندی، کود مرغی و کود کبوتر هستند. کود گوسفندی از عناصر ضروری مانند فسفر، نیتروژن و پتاسیم تشکیل شده و علاوه بر آن نقش موثری در حاصلخیزی خاک دارد. کود مرغی باعث افزایش قدرت رویش درخت می‌شود و کیفیت محصولات را افزایش می‌دهد.

سالانه می‌توانید ۳ الی ۴ بار از کود مرغی برای افزایش میزان محصول دهی و کیفیت درختان استفاده کنید. کود کبوتر نیز سالیانه یک بار و به‌صورت چالکود استفاده می‌شود، اسفند ماه مناسب‌ترین زمان برای مصرف کودهای حیوانی است. از دیگر کودهای مناسب برای پرتقال کود هیومیک اسید است که از عناصر غذایی متنوعی مانند فولیک اسید تشکیل می‌شود، با مصرف این کود میوه‌های پرتقال طعم شیرین پیدا می‌کنند و ترش نخواهند شد.

کودهای شیمیایی برای رشد پرتقال لازم هستند و در مراحل مختلف به مصرف می‌رسند. هیومیک اسید، کود آهن و کودهای ۱۵-۵-۳۰ از بهترین کودها برای درخت پرتقال در فصل بهار به شمار می‌روند، کودهای جلبک دریایی، نیترات پتاسیم و سولفات منیزیم برای فصل تابستان مناسب هستند و کودهای آمینواسید و کودهای پتاس بالا مناسب فصل پاییز هستند. در فصل زمستان برای تقویت درختان پرتقال از چالکود استفاده می‌شود.

درختان پرتقال در مناطق سردتر نیاز دارند هر دو ماه یکبار در فصل رشد کوددهی شوند، کود اوره و ازته از کودهای ضروری برای رشد درختان پرتقال هستند. در نیمه اول فروردین، نیمه دوم فروردین و نیمه دوم اردیبهشت از کود ازته استفاده می‌شود و در نیمه اسفند تا اول تیر ماه از کود اوره استفاده می‌کنند. میزان مناسب کود اوره برای هر درخت بالغ ۱۳ گرم است و معمولاً هر دو هفته یک بار استفاده می‌شود.

همانطور که گفته شد درختان پرتقال نسبت به سرما حساس هستند و باید در فصل زمستان در برابر یخ‌زدگی از آنها مراقبت شود. در غیر این صورت درختان دچار یخ‌زدگی و آسیب شدید می‌شوند و حتی ممکن است کل گیاه از بین برود. مراقبت‌های لازم در فصل سرما برای جلوگیری از یخ‌زدگی درختان پرتقال عبارتند از:

پیش از کاشت درختان پرتقال واریته‌هایی را انتخاب کنید که با اقلیم منطقه شما سازگار هستند. برخی از واریته‌ها مقاومت بالایی در برابر سرما دارند و برای مناطق سردتر مناسب هستند.

بادهای سرد در فصل سرما از معضلاتی است که گرفتار باغات مرکبات می‌شود، برای این کار مناطق مرتفع را انتخاب کنید که باعث تخلیه هوای سرد می‌شوند. همچنین می‌توانید از دیوار یا حصار مناسب برای جلوگیری از راه یافتن بادهای سرد به درختان پرتقال استفاده کنید. شناسایی و حذف موانع حرکت جریان هوای سرد در اطراف باغ نیز انجام بشود.

رطوبت لازمه درختان پرتقال در فصل سرما است و پیش از آن که هوا سرد شود باید آبیاری صورت گیرد تا دمای خاک یکنواخت شود. در روزهای بسیار سرد از آبیاری درختان جلوگیری کنید؛ زیرا باعث یخ‌زدگی ریشه‌ها می‌شود.

یکی از بهترین راه‌ها برای محافظت درختان پرتقال در برابر سرما استفاده از مالچ است که کمک می‌کند گرما و رطوبت خاک حفظ شود. همچنین با قرار دادن پوشش‌های مخصوص بر روی درختان می‌توانید از یخ‌زدگی شاخه‌ها جلوگیری کنید.

پیش از شروع سرما و در فصل پاییز درختان را هرس کنید، این کار باعث جلوگیری از شکستگی شاخه‌ها در اثر یخبندان و بارش برف می‌شود. علاوه بر آن از کاهش بار جلوگیری می‌کند و نقش موثری در نگهداری درخت پرتقال در فصل سرد دارد.

در فصل پاییز با کوددهی درختان به تقویت ریشه و مقاومت آنها در برابر سرما بپردازید. در تغذیه گیاه حتما عنصر پتاسیم را در نظر بگیرید. همچنین درختان همواره باید از عناصر منگنز، روی، آهن و مس برخوردار شوند. در صورتی که درختان دچار سرمازدگی شدند و آسیب دیدند باید مصرف کودهای ازته را کاهش دهید.

از مهمترین مسائلی که در کاشت و پرورش درختان پرتقال باید به آن توجه کنید آفات و بیماری‌هایی هستند که باعث آسیب به درخت می‌شوند و در مواردی خسارات جبران‌ناپذیر به باغات وارد می‌کنند. مهمترین آفات و بیماری‌های درخت پرتقال عبارتند از:

برای پیشگیری و مبارزه با آفات پرتقال راه‌های گوناگونی وجود دارد که شامل رعایت بهداشت زراعی، حذف برگ‌ها و شاخه‌ها، تغذیه مناسب و... هستند. برخی از این آفات نقش موثری در بروز بیماری‌های پرتقال دارند و باید در اسرع وقت شناسایی و برطرف شوند.

برای افزایش بهره‌وری درختان پرتقال نکات زیر را رعایت کنید:

کاشت و پرورش پرتقال نیازمند شرایط ایده‌آل است تا بتوان با تولید میوه‌های باکیفیت حداکثر بهره‌وری را به دست آورد. تمام نکات گفته شده از قبیل فراهم نمودن شرایط آب و هوایی مناسب، آبیاری صحیح، انتخاب خاک و کوددهی مناسب باید رعایت شوند. شناسایی و مبارزه با آفات و بیماری‌های پرتقال از مهمترین موارد برای حفظ سلامت درختان پرتقال است. در باغبون می‌توانید با کارشناسان و گیاه‌پزشکان متخصص در رابطه با روش تشخیص آفات و راه‌های مقابله با آنها مشورت بگیرید.