راهنمای جامع کشت نخود پاییزه

نخود یکی از محبوب‌ترین دانه‌های خوراکی به شمار می‌رود که سرشار از مواد مغذی مانند پروتئین (18 تا 32 درصد) است و ارزش غذایی بالایی دارد و همه‌روزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاشت نخود سابقه دیرینه دارد و به دلیل مصرف بالا بسیاری از کشاورزان تمایل به کاشت آن دارند. طبق آمارنامه سال 1397 وزارت جهاد کشاورزی این محصول 561029 هکتار سطح زیر کشت و 300548 تن تولید را به خود اختصاص داده است. کاشت نخود بعنوان یک محصول کم هزینه دارای توجیه اقتصادی است و در تمام ایام سال خریداری می‌شود. علاوه بر آن به دلیل توانایی تثبیت ازت توسط ریشه آن، کاشت این محصول در تناوب زراعی به نفع خاک و سیستم پایدار کشت زراعی خواهد بود. برای کاشت نخود پاییزه باید از نکاتی در رابطه با زمان مناسب کاشت و نحوه برداشت اطلاعات کامل داشته باشید. این مقاله به بررسی کامل مراحل و شرایط کاشت نخود در فصل پاییز می‌پردازد.

نخود یکی از پرمصرف‌ترین و محبوب‌ترین دانه‌های خوراکی در دسته‌بندی حبوبات است که همه‌روزه در آشپزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نخود گیاهی علفی و کرک‌دار با ارتفاع ۲۵ تا ۵۰ سانتی‌متر است گل‌های آن سفید رنگ مایل به قرمز یا آبی است و بصورت تکی روی ساقه تشکیل می‌شوند و در بین گیاهان روزبلند قرار می‌گیرد. نخود نسبت به خشکی بسیار مقاوم است و امکان کاشت آن در مناطق سرد و خشک وجود دارد، این دانه خوراکی انواع گوناگونی دارد و برای کاشت دارای دو تیپ بهاره و پاییزه است. نخود پاییزه اندازه کوچکی دارد که با توجه به گونه‌های متفاوت آن رنگ‌های مختلفی را در بر می‌گیرد. کاشت نخود در فصل پاییز و در مناطق با آب و هوای معتدل گزینه مناسبی برای کشاورزان است و به خوبی رشد می‌کند. مزایای کاشت نخود پاییز عبارتند از:

از مهمترین ویژگی‌ها و مزایای نخود پاییزه مقاومت در برابر دماهای پایین است به صورتی که می‌تواند دماهای زیر صفر درجه را تحمل کند. این گیاه در دمای ۵ الی ۲۰ درجه سانتیگراد به خوبی رشد می‌کند و کیفیت بالایی خواهد داشت، اما تا دمای 14- درجه را هم تحمل میکند. کشت پاییزه این محصول بیشتر در مناطق معتدل کشور رواج دارد. بطور کلی در مناطق معتدل سرد، نیمه گرمسیری و گرمسیری کاشت می‌شود و می‌توان گفت بهترین جواب در مناطق شرق، شمال و مرکز کشور گرفته می‌شود.

نخود از جمله گیاهانی است که به تثبیت نیتروژن در خاک کمک می‌کند و کیفیت خاک را بهبود می‌بخشد. کشاورزانی که قصد افزایش باروری خاک‌ مزارع را دارند می‌توانند به کشت نخود پاییزه بپردازند.

اگر کشت و پرورش نخود پاییزه به طور صحیح و اصولی انجام شود بازدهی بسیار بالایی خواهد داشت، همچنین از نظر اقتصادی برای کشاورزان گزینه مطلوبی خواهد بود.

کشاورزان با کاشت نخود پاییزه در مزارع خود به تنوع کشت کمک می‌کنند که باعث می‌شوند از منابع آبی به بهترین شکل ممکن استفاده شود. علاوه بر آن نیاز کمتر به آبیاری توسط نخود باعث کاهش هزینه‌های تولید می‌شود.

میزان عملکرد نخود پاییزه در هر هکتار به ۱۲۰۰ تا ۱۷۰۰ کیلوگرم می‌رسد، در صورتی که عملکرد نخود در کشت بهاره ۳۵۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم است. استحکام بالای گیاه، کاشت یکنواخت و جوانه‌زنی سریع از دیگر مزایای نخود پاییزه نسبت به کشت بهاره هستند.

اولین گام برای کاشت نخود پاییزه انتخاب بذر مناسب است، از بذرهای اصلاح شده استفاده کنید که بوجاری و ضدعفونی شده‌اند و در برابر بیماری‌های قارچی مقاوم هستند. همچنین خود کشاورزان می‌توانند با قارچ‌کش‌هایی مانند مانکوزب، کاپتان، رورال تی اس، کاربندازیم و زینب بذرها را ضدعفونی کنند و به کنترل عوامل بیمارگر کمک نمایند. میزان بذر نخود پاییزه در هر مترمربع حدود ۳۰ بوته است، البته با توجه به وزن و رقم بذر می‌تواند به بیشتر از این حد برسد. برای مثال اگر وزن نخود ۳۵ گرم باشد در هر هکتار ۱۰۵ کیلوگرم بذر نیاز خواهد داشت. آماده‌سازی زمین برای کاشت نخود پاییزه از مهمترین اقدامات است که موارد زیر را شامل می‌شود:

همانطور که می‌دانیم نخود پاییزه در مناطق با آب و هوای معتدل سرد و مرطوب رشد می‌کند و توانایی تحمل دماهای پایین را دارد.

خاک موردنیاز برای زراعت نخود، خاک‌های لومی هستند که از آهک کافی برخوردارند. خاک‌هایی که بافت رسی و سنگین دارند برای کشت نخود مناسب نیستند و با ایجاد مشکلاتی مانند تجمع آب برای ریشه گیاه و اختلالات جذبی عناصر غذایی دردسرساز می‌شوند. خاک باید به خوبی زهکشی شده باشد که بهتر است آهک موجود را از طریق شخم‌زنی با خاک مخلوط کنید. Ph مناسب خاک کشت نخود بین ۶ تا ۷ است و بیشترین بازدهی را در این خاک‌ها دارد. همچنین نخود نمی‌تواند در خاک‌های شور رشد کند و در صورت شور بودن خاک از جوانه‌زنی نخود جلوگیری می‌شود. اگر نخود بتواند در خاک‌های شور رشد کند ارزش غذایی آن کاهش پیدا می‌کند و پروتئین کمتری خواهد داشت.

اصلاح خاک با کود روی رشد و کیفیت نخود تاثیر می‌گذارد و باعث افزایش رشد و محصول می‌شود. بهترین برنامه کودی براساس آنالیز خاک تعیین می‌شود. کودهای فسفره پتاس دار و آهکی باعث افزایش محصول می‌شوند که باید دقت داشته باشید آهک به طور کامل با خاک مخلوط شود. ریشه‌های نخود نیتروژن آزاد هوا را تثبیت می‌کنند، برای همین کودهای ازته باید به مقدار کم استفاده شوند، در هر هکتار حدود ۲۰ الی ۳۰ کیلوگرم ازت خالص کافی است. در صورت نیاز گیاه به منیزیم از سنگ آهک دولومیت حاوی منیزیم و کلسیم استفاده کنید.

از عوامل موثر برای افزایش عملکرد بالا در کشت نخود پاییزه انتخاب زمان مناسب است. مناسب‌ترین زمان برای کاشت نخود پاییزه ۱۵ آبان تا ۱۵ آذر ماه در نظر گرفته شده است که در این زمان بارندگی‌های موثر پاییزه تمام شده‌اند و با سبز شدن علف‌های هرز می‌توان آنها را از بین برد. اگر زمان کاشت را به تاخیر بیندازید طول دوره رشد کاهش پیدا می‌کند و به دنبال آن عملکرد گیاه کاهش پیدا خواهد کرد.

مناطق معتدل و سرد مانند استان‌های کرمانشاه و لرستان و مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری مانند استان‌های کرمانشاه و ایلام مکان مناسبی برای کاشت این گیاه هستند.

از مهمترین نکات مراقبتی کشت نخود پاییزه آبیاری به‌موقع و منظم است، آبیاری نخود در مناطق گوناگون با توجه به شرایط آبیاری انجام می‌شود. معمولاً گیاه نخود زمانی آبیاری می‌شود که تشنه بوده و رطوبت خاک از بین رفته است. با این که نخود نیاز زیادی به آب ندارد؛ اما کم‌آبی باعث آسیب زدن به محصول می‌شود. نخود در هر هکتار به ۱۱۰ الی ۲۴۰ میلی‌لیتر آب نیاز دارد و برای هر هکتار حدودا 105 کیلوگرم بذر لازم است (که البته این میزان براساس نوع رقم و تراکم بوته متفاوت است) که در این حالت حدود ۹۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلوگرم بذر تولید خواهد داشت. ریشه‌های نخود تا عمق بیش از ۱۵۰ سانتی‌متری خاک به خود جذب می‌کنند؛ اما بیشتر ریشه‌ها در عمق ۶۰ سانتی‌متری خاک قرار دارند و بهترین جذب آب در این عمق از خاک اتفاق می‌افتد، ریشه‌های نخود در زراعت به‌صورت دیم عمیق‌تر هستند. مهمترین تاثیر آبیاری زمان گلدهی گیاه است که باید توجه ویژه‌ای به این مرحله داشته باشید.

نخود به‌عنوان نوعی گیاه لگومینوز می‌تواند نیتروژن هوا را در خاک تثبیت کند و دارای قابلیت هم‌زیستی ریزوبیومی است. در واقع نخود با قابلیت تثبیت نیتروژن آزاد هوا به باکتری‌ها کمک می‌کند و باکتری‌ها نیز با ایجاد گره‌های ریشه‌ای در ریشه گیاهان و تولید مثل آنها نقش موثری دارند. باکتری‌ها درون ریشه‌های نخود نفوذ می‌کنند و با ایجاد گره بر روی آنها نیتروژن موجود در هوا تثبیت می‌شود.

این باکتری‌ها فاقد عوامل بیماری‌زا هستند و به تقویت و بهبود خاک کمک می‌کنند. به این ترتیب برای کاشت بعدی نخود نیتروژن مصرفی آن ذخیره می‌شود و نیازی به استفاده از کودهای ازته ندارد. با این حال در مراحل رشد اولیه گیاه هم‌زیستی بین ریشه و باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن کامل نشده است و باید از ۲۰ الی ۳۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هر هکتار استفاده شود.

از دیگر کودهای شیمیایی موردنیاز گیاه، فسفر است و در صورتی که فسفر خاک به کمتر از ppm ۶ برسد باید از کودهای فسفر تا رساندن میزان آن به ppm ۶ استفاده کنید. در خاک‌هایی که دارای بافت شور هستند مصرف کودهای گوگرد و هیومیک اسید پیشنهاد می‌شود، همچنین به طور کلی برای اختلاط هر نوع کود باید از کارشناسان متخصص کمک بگیرید.

از دیگر اقدامات ضروری برای مراقبت از گیاهان نخود کنترل علف‌های هرز است، به‌ویژه که علف‌های هرز در کشت پاییزه نسبت به کشت بهاره تراکم بیشتری دارند. علف‌های هرز می‌توانند تا ۷۰ درصد محصول نخود را کاهش دهند؛ زیرا در برابر علف‌های هرز ضعیف‌تر هستند و بر سر دریافت منابع شکست خواهند خورد. در مزارعی که کشت نخود به‌صورت غیر مکانیزه انجام می‌شود باید علف‌های هرز را از طریق وجین دستی از بین برد که این کار باعث افزایش هزینه‌های کارگری می‌شود.

برای همین پیشنهاد می‌شود برای کاشت نخود از روش‌های مکانیزه استفاده کنید، کنترل مکانیکی یکی از روش‌ها برای از بین بردن علف‌های هرز است که به این صورت می‌توان با تراکتور چرخ باریک و کولتیواتور علف‌های هرز را در فاصله خطوط ۵۰ سانتی‌متر از یکدیگر کنترل کرد. برای کنترل شیمیایی علف‌های هرز قبل کاشت از علفکش لینورون از علفکش ایمازاتایپر و یا مرلین پرکس بعد کاشت نخود و قبل سبز شدن علف‌هرز می‌توان استفاده کرد از علف کش ترفلان یک هفته قبل از کاشت

زمانی که خاک رطوبت دارد شخم زده شود و سپس ترفلان محلول‌پاشی شود و بعد از آن و بلافاصله قبل از برخورد نور با علف کش با یک دیسک یا گاو آهن قلمی یا کولتیواتور با خاک اختلاط کنید و سپس نخود را کشت کنید و برای علف‌های هرز با برگ‌های ظریف در مراحل رشد اولیه 2 تا 4 برگی از علف‌کش سوپر گالانت، گالانت، نابواس و یا فوکوس همچنین برای علف‌های هرز با برگ‌های درشت و پهن در زمان 3 تا 4 برگی علف‌هرز از علف‌کش لنتاگران استفاده کنید.

آفات هر ساله خسارت زیادی به مزارع نخود وارد می‌کنند که باید به کنترل و مدیریت آنها پرداخته شود. کرم پیله خوار به‌عنوان یکی از مهمترین آفات نخود به شمار می‌رود که برای کنترل آن در زمانی که لاروها ریز هستند و عمده خسارت را ایجاد می‌کنند و در مرحله تشکیل گل و پیله بستن هستند باید بوته‌ها را سم بزنید. برای این کار در هر هکتار از سموم دیپترکس با مقدار 5/1 و لاروین با مقدار ۱ کیلوگرم استفاده کنید.

سایر آفات کشت نخود عبارتند از مگس مینوز نخود، مگس لوبیا، کرم طوقه بر، کرم برگخوار و جوانه‌خوار نخود، سوسک نهود، شته و ... می‌توان نام برد. جهت تشخیص درست و اجرای راهکار مدیریتی صحیح از کارشناسان باغبون مشاوره بگیرید.

مهمترین بیماری‌های کشت نخود بیماری قارچی برق زدگی نخود و فوزاریوم ریشه می‌باشند. به دلیل اینکه در کشت پاییزه رطوبت زیاد است احتمال بیماری قارچی برق زدگی خصوصا بعد از بارندگی خیلی زیاد است پس برای رفع چنین مشکلی باید بذور را ضد عفونی کرد با قارچ کش های پایه و با این ضد عفونی شدت خسارت کمتر خواهد شد.

از مراحل مهم و ضروری در فرایند تولید گیاه نخود برداشت و ذخیره‌سازی است که بر روی کیفیت و ماندگاری آن تاثیر ویژه‌ای می‌گذارد. نخود‌ها زمانی آماده برداشت می‌شوند که غلاف‌ آنها به رنگ قهوه‌ای روشن مایل به زرد و یا به رنگ کرم درآیند و رطوبت آنها بین ۱۰ تا ۱۲ درصد باشد. هنگامی که برگ‌های تحتانی نخود زرد می‌شوند باید آبیاری را قطع کرد تا از رشد زایشی گیاه جلوگیری شود.

چرا که نخود از گیاهانی با رشد نامحدود است و با ادامه پیدا کردن گلدهی نمی‌توان از تولید و برداشت یکنواخت برخوردار شد. اگر می‌خواهید از زمان دقیق برداشت نخود مطلع شوید یک نخود را در زیر دندان خود فشار دهید، در صورتی که بشکند؛ ولی له نشود بهترین زمان برای برداشت است.

از تاخیر در زمان برداشت نخود جدا خودداری کنید؛ زیرا با بزرگتر شدن اندازه نخود بافت آن سخت‌تر می‌شود، همچنین غلاف یا دانه‌های گیاه ریزش پیدا می‌کنند. امکان برداشت نخود نابالغ و سبز نیز وجود دارد که در این حالت طول غلاف‌ها بین ۲.۵ تا ۵ سانتی‌متر است. نخودها را می‌توانید به دو روش زیر برداشت کنید:

در این روش نخودها توسط کارگران و به شکل دستی برداشت می‌شوند، این روش معایب متعددی دارد که مهمترین آن هزینه‌های اضافی برای کشاورزان است.

زمانی می‌توانید از این روش استفاده کنید که کاشت نخود به‌صورت مکانیزه و ردیفی صورت گرفته و زمین هموار باشد، در روش مکانیزه از کمباین معمولی غلات استفاده می‌شود. هزینه برداشت مکانیزه در مقایسه با هزینه برداشت سنتی بسیار کمتر است. برای برداشت نخود با کمباین رقم نخود باید از نوع بوته ایستاده باشد که هر چه بلندی بوته بیشتر باشد نکته مثبتی برای برداشت خواهد بود.

زمانی که رطوبت نخود ۱۶ درصد و کمتر باشد می‌توان آنها را در انبار ذخیره‌سازی کرد. نخودها را در انبارهای گرم و مرطوب و فاقد تهویه نگهداری نکنید، استفاده از جریان طبیعی هوا بهترین روش برای خشک کردن نخود به شمار می‌رود. اگر نخودها به آفت سوسک چهار نقطه‌ای حبوبات آلوده شدند برای کنترل آنها به ازای هر مترمکعب از ۵ گرم فسفین به مدت ۷۲ ساعت گازدهی استفاده کنید.

در این مقاله تلاش کردیم اطلاعات کامل و جامعی از کاشت نخود پاییزه همراه با زمان مناسب کاشت ارائه دهیم. برای بهبود و افزایش تولید محصول نیاز است اصول زراعی مانند آماده‌سازی خاک، زمان مناسب کشت، کنترل آفات و ذخیره‌سازی نخود را به شکل صحیح اعمال کنید. برای دریافت مشاوره جهت کشت نخود پاییزه با کارشناسان متخصص در باغبون تماس بگیرید. در اپ باغبون خدماتی مانند انجمن باغبون، تشخیص آفات با هوش مصنوعی و همچنین بازار جهت خرید خدمات کشاورزی ارائه داده می‌شوند.

میزان بذر نخود پاییزه در هر مترمربع حدود ۳۰ بوته است.

خاک‌های لومی که از آهک کافی برخوردارند.

مناسب‌ترین زمان برای کاشت نخود پاییزه ۱۵ آبان تا ۱۵ آذر ماه در نظر گرفته شده است.

در مراحل رشد اولیه گیاه هم‌زیستی بین ریشه و باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن کامل نشده است و باید از ۲۰ الی ۳۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هر هکتار استفاده شود.