راهنمای جامع کاشت، نگهداری و برداشت زرشک
زرشک از درخت‌های مقاوم با نگهداری پایین است که از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای کاشت در ایران محسوب می‌شود. با اینکه محصول در خاک شور و فقیر قابلیت رشد دارد اما با رسیدگی به آن ظرفیت تولید بالایی خواهد داشت. میوه زرشک در کشور مصرف بسیار بالایی دارد و همه‌روزه خریداری می‌شود؛ بنابراین با کاشت اصولی این درخت می‌توانید به حداکثر بهره‌وری اقتصادی برسید و از فروش محصولات باکیفیت خود سود بالایی به دست آورید. زرشک برای کاشت نیاز به فراهم نمودن شرایط مطلوب دارد تا بتواند میوه‌هایی با کیفیت مناسب تولید کند. این مقاله به بررسی کامل مراحل کاشت، نگهداری و برداشت درخت زرشک می‌پردازد.
شرایط مناسب برای کاشت زرشک شامل موارد زیر هستند:
خاک‌های آهکی با بافت لومی، شنی لومی و لومی شنی مناسب‌ترین خاک برای کاشت زرشک هستند. همچنین خاک با ۹ ph بهترین نوع خاک برای کاشت این درخت است و می‌تواند اسیدیته بالا را تحمل کند. خاک‌های آهکی با بافت سبک خود این اجازه را به ریشه‌های زرشک می‌دهند تا به راحتی گسترش پیدا کنند. هنگام انتخاب نوع خاک باید به میزان شوری آن دقت کنید، درختچه زرشک می‌تواند میزان شوری خاک تا ۵.۵ میلی موز را تحمل کند؛ اما نباید فراتر از این برود. با توجه به این که زرشک از درختچه‌های مقاوم شناخته می‌شود می‌تواند در برابر غنی نبودن خاک از خود محافظت کند؛ اما بهتر است خاکی که انتخاب می‌کنید غنی از مواد غذایی باشد؛ زیرا باعث رشد بهتر و افزایش تولید محصول می‌شود.
اواسط پاییز و اوایل زمستان بهترین زمان برای کاشت درختچه زرشک هستند و می‌توان در فصل بهار نیز به کاشت این درخت پرداخت. درخت زرشک پس از ۳ الی ۴ سال از کاشت شروع به باردهی می‌کند و زمان اصلی رشد رویش یا آن ماه‌های اول سال هستند. کاشت زرشک ۲ ساله در اواخر آبان تا اواسط آذر باعث می‌شود درخت در سال اول میوه دهد.
زرشک معمولا در مناطق نیمه‌خشک و معتدل کشت می‌شود و مقاومت بسیار بالایی در برابر سرما و گرما دارد. دمای ۱۵ الی ۱۸ درجه سانتیگراد برای رشد زرشک مناسب است و در دمای ۱۹ الی ۲۳ درجه سانتیگراد شروع به گلدهی می‌کند. درخت زرشک در برابر یخ‌زدگی بسیار مقاوم است و در چنین شرایطی می‌تواند از خود محافظت کند. بنابراین نیاز به نگهداری پایینی دارد و در یخبندان نیازی نیست آن را در برابر دمای سرد محافظت کنید و آن را جابه‌جا نمایید. زرشک در آب و هوای خشک و مرطوب به خوبی رشد می‌کند و در کوهستان و کویر رشد بسیار خوبی دارد.
از دیگر شرایط کاشت درخت زرشک دریافت نور است، این درخت باید در طول روز حداقل ۶ الی ۸ ساعت نور دریافت کند و در سایه جزئی قرار بگیرد.
پس از آن که نوع خاک، شرایط آب و هوایی و میزان نور را بررسی کردید باید به آماده‌سازی زمین بپردازید. برای این کار جهت غنی کردن خاک از انواع کودهای حیوانی کاملا پوسیده و شیمیایی براساس آزمون خاک استفاده کنید و آنها را به خاک اضافه نمایید. پس از آن زمین را به طور نیمه‌عمیق شخم بزنید و در صورت نیاز مجدد زمین را شخم سطحی بزنید. فاصله درختان زرشک از یکدیگر معمولا 3 الی ۴ متر از یکدیگر باشد و پس از آن حفره‌هایی 1*1*1 متر ایجاد کنید و نهال‌ها را درون آنها قرار دهید. در صورت کاشت زرشک در مناطقی با زمستان‌های سخت و طاقت‌فرسا مقداری کاه درون هر حفره بریزید و سپس نهال را در آنها قرار دهید تا از یخ‌زدگی ریشه نهال جلوگیری شود.
رایج‌ترین روش‌های کاشت درخت زرشک عبارتند از:
- کاشت بذر: پاییز زمان مناسبی برای کاشت بذر زرشک است و در فصل زمستان نیاز سرمایی آن برطرف می‌شود. پیش از کاشت به مدت دو ماه بذرها را درون یخچال نگهداری کنید و سپس آنها را درون سینی‌های کاشت قرار دهید. سپس بذرها را آبیاری کنید تا نهال‌ها شروع به رشد کنند و بتوانید آنها را به زمین اصلی انتقال دهید. انتقال نهال بدون پیوند به زمین باعث می‌شود میوه‌ها هسته داشته باشند و برای مواردی مانند آبگیری فاقد ارزش اقتصادی بالا خواهند بود.
- کاشت نهال: در این روش ابتدا باید نهال زرشک آماده و پیوند شده تهیه کنید که حتماً باید به سراغ مراکز معتبر بروید. در کشت آبی فاصله استاندارد نهال‌های زرشک ۳ در ۴ یا ۴ در ۵ متر است و در کشت دیم باید به اندازه ۷ در ۷ متر از یکدیگر فاصله داشته باشند. حفره ایجاد شده برای کاشت نهال باید دو برابر ریشه نهال باشد، مناطق گرمسیر و معتدل برای کاشت نهال مناسب هستند.
- کاشت قلمه: روش قلمه از بهترین روش‌ها برای کاشت درخت زرشک است، به این منظور با استفاده از قیچی قسمتی از شاخه درخت زرشک به اندازه ۱۵ سانتی‌متر را برش دهید و برگ و جوانه‌های قسمت تحتانی آن را جدا کنید. سپس شاخه بریده شده را به هورمون ریشه‌زایی آغشته کنید و در محیط کاملاً استریل قرار دهید. بعد از چند هفته که ریشه‌ها قلمه دادند آنها را پیوند بزنید و بعد از مدتی دیگر به زمین اصلی انتقال دهید.
- کاشت پاجوش: استفاده از پاجوش‌های زرشک یکی دیگر از روش‌های کاشت این درخت است و درخت زرشک پاجوش‌های فراوانی دارد. برای این کار باید پاجوش‌های بیش از دو سال را انتخاب کنید؛ زیرا ریشه بهتری دارند و برای کاشت مناسب‌تر هستند.زمان مناسب کشت پاجوش در پاییز است اما در اسفند ماه هم با احتمال کمتر امکان پذیر است.
یکی از مهمترین شرایط برای رشد و پرورش زرشک برطرف کردن نیازهای آبی و تغذیه‌ای است. آبیاری نقش موثری در رشد گیاه و افزایش کیفیت محصول دارد و باید به طور اصولی رعایت شود. زرشک مقاومت خوبی در برابر کمبود آب دارد؛ اما برای داشتن میوه‌های درشت و گوشتی باید از میزان آبیاری مناسب برخوردار شوند. دور آبیاری زرشک به مواردی مانند شرایط آب و هوایی، سن و نوع خاک بستگی دارد و به طور معمول بین ۱۰ تا ۱۲ روز است.
زرشک گونه‌های مختلفی دارد که نیازهای آبی هر کدام متفاوت است، در فصل‌های سرد و مناطق کوهستانی درختان زرشک به آبیاری زیادی نیاز ندارند. یکی از مهمترین مراحل پرورش زرشک از نظر آبیاری مرحله گلدهی است، در این زمان باید میزان آبیاری کاهش پیدا کند و حتی متوقف شود چرا که در صورت آبیاری بیش از حد گل‌ها دچار ریزش می‌شوند.
با گذشت ۳ الی ۴ سال از کاشت درخت باید هر ۷ الی ۸ روز به آبیاری درختان پرداخت که شرایط آب و هوایی و بافت خاک در این امر تاثیرگذار هستند، پس از آن در هر ۱۲ الی ۱۵ روز باید باغ زرشک آبیاری شود. در مناطق کوهستانی که ظرفیت نگهداری رطوبت توسط خاک زیاد است باید آبیاری کاهش پیدا کند. نوع آب در رشد و عملکرد گیاه بسیار موثر است و آب‌های شور باعث کاهش رشد و عملکرد گیاهان می‌شوند.
همانطور که گفته شد گیاه زرشک در برابر خاک‌های فقیر از نظر مواد غذایی مقاوم است؛ اما برای عملکرد محصول به تغذیه مناسب براساس آزمون خاک نیاز دارد. ترکیب کودهای دامی پوسیده با کودهای شیمیایی مانند فسفات آمونیوم برای تقویت خاک و ریشه‌های نهال زرشک مناسب است. کود کمپوست نیز به داشت بهتر و افزایش عملکرد گیاه کمک می‌کند، هنگام کاشت می‌توانید خاک را با کمپوست برگ‌ریز مخلوط کنید و در سال‌های بعد از فسفات آمونیوم استفاده نمایید.
درخت زرشک پس از کاشت ممکن است با آفات و بیماریهای زیر مواجه شود:
- شته : شته از رایج‌ترین آفات زرشک است که در اولین سال‌های رشد نهال پدیدار می‌شود و با علائمی مانند کاهش رشد، ضعیف شدن شاخهه ا و خشک شدن نهال همراه است. استفاده از دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک و سموم گیاهی و صابون¬های حشره¬کش راهی برای مقابله با شته هستند.
- کرم برگ‌خوار : این آفت به برگ‌های درخت زرشک آسیب می‌زند و از محصولات تغذیه می‌کند.
- پروانه تخم انگشتری : این آفت نیز باعث آسیب به برگ‌های گیاه می‌شود و می‌تواند خسارات بالایی به همراه داشته باشد، با هرس کردن شاخه‌ها و استفاده از سموم فسفره می‌توان با این آفت مقابله کرد.
- پروانه ابریشم باف : یکی از خطرناک‌ترین آفات زرشک پروانه ابریشم باف است که از برگ‌های گیاه تغذیه می‌کند، تا جایی که می‌تواند باعث لخت شدن شاخه‌های درخت شود.
- زنگ سیاه، زنگ زرد و سفیدک : از مهمترین بیماریهای درخت زرشک هستند که در دوره رشد عملکرد محصولات را تحت تاثیر قرار می‌دهند. اولین قدم در مدیریت آفات و بیماریهای زرشک بررسی منظم گیاهان است، تمام بافت‌های گیاه از قبیل برگ‌ها و میوه‌های درخت را بررسی کنید و در صورت مشاهده هر گونه علائم مشکوک با کارشناسان باغبون تماس بگیرید.
استفاده از روش‌های بیولوژیک مانند دشمنان طبیعی، مدیریت خاک و تغذیه و تنوع کشت از مهمترین راهکارها برای مقابله با آفات و بیماری‌ها هستند. برای هر یک از آفات و بیماری‌ها درمان به خصوصی وجود دارد که از طریق کارشناسان متخصص می‌توانید با آنها آشنا شوید و محصولات خود را بهینه‌سازی کنید.
زرشک از جمله درختانی است که پس از سال دوم به بار می‌نشیند و محصول می‌دهد. بسته به شرایط آب و هوایی منطقه اواخر شهریور تا اواسط آذر بهترین زمان برای برداشت میوه زرشک است و باعث می‌شود که درختان با سرما، یخبندان و باران‌های پاییزی روبه¬رو نشوند. در صورتی که خبری از باران‌های زود هنگام پاییز نباشد میت وان دیرتر از این زمان برداشت را انجام داد تا کیفیت و طعم محصول بهتر شود. میوه‌هایی که زودتر از موعد برداشت می‌شوند ترش و گس هستند و برای مصارفی مانند تهیه ژله به کار می‌روند. برای برداشت زرشک راه‌های گوناگونی وجود دارد که عبارتند از:
در این روش چیدن خوشه‌ها به‌وسیله دست انجام می‌شود و توسط کارگر درون جعبه‌ها ریخته می‌شوند. شاخه‌های درخت زرشک تیغ‌های بسیار تیز و فراوانی دارند و این روش وقت‌گیر و دشوار است. همچنین به دلیل به‌کارگیری نیروی کار به هزینه‌های تولید می‌افزاید؛ اما در قبال آن میوه‌ها از کیفیت بسیار بالایی برخوردار خواهند بود.
این روش برداشت زرشک معمولاً در باغ‌های بزرگ انجام می‌شود و برای درخت‌هایی که ارتفاع زیادی دارند مناسب است. به این صورت در زیر درخت‌ها پارچه‌های بزرگی پهن می‌شود و با یک چوب به شاخه‌ها ضربه می‌زنند تا میوه‌ها بر روی پارچه بیفتند. در ادامه میوه‌ها را برای خشک کردن به فضای باز انتقال می دهند و آنها را مدام زیر و رو می‌کنند. در مرحله بعد با کمک جریان باد طبیعی به خشک کردن و جدا کردن برگ‌های خشک پرداخته می‌شود و توسط دستگاه بوجاری ضایعاتی مانند خارهای باقیمانده از زرشک‌ها جدا می‌شوند.
در این روش با استفاده از تجهیزاتی مانند قیچی باغبانی شاخه‌های زرشک را می‌برند و به مکان‌های سرپوشیده انتقال می‌دهند. سپس شاخه‌ها را بر روی داربست‌های چوبی یا فلزی قرار می‌دهند تا با جریان باد خشک شوند که تقریباً دو ماه طول می‌کشد. همچنین برای نگهداری زرشک آنها را در انبارهای مخصوص قرار می‌دهند و با سیستم‌های تهویه در زمان کوتاه‌تری خشک می‌شوند. این روش برای تولید زرشک پفکی به کار می‌رود که نسبت به دیگر زرشک‌ها قیمت بالاتری در بازار دارد.
ترکیب روش ضربه‌ای با روش شاخه بر از دیگر راهکارها برای برداشت زرشک است، به این صورت ابتدا شاخه‌ها توسط قیچی بریده می‌شوند و محصولات باقیمانده با روش ضربه‌ای بر روی پارچه ریخته می‌شوند.
از دیگر روش‌های برداشت زرشک استفاده از ماشین‌های تکان‌دهنده است که توسط بازوهای مخصوص تنه درخت را می‌گیرند و در اثر ارتعاش میوه‌های زرشک بر روی قاب‌های گیرنده ماشین که دارای پوشش پرزنت یا کرباس هستند ریخته می‌شود.
مهمترین مرحله پس از برداشت زرشک خشک کردن است که به‌منظور جلوگیری از پوسیدگی میوه‌ها صورت می‌گیرد. روش‌های گوناگونی برای خشک کردن میوه‌های زرشک وجود دارد که به آنها اشاره شد. خشک شدن میوه‌ها باید تا جایی ادامه پیدا کند که رطوبت آنها به زیر ۲۰ درصد برسد و از هر سه کیلوگرم میوه تازه تقریباً یک کیلوگرم میوه خشک تولید می‌شود. پس از آن نوبت به نگهداری زرشک می‌رسد که باید در بسته‌بندی‌های شفاف قرار بگیرند تا مشتریان بتوانند از کیفیت محصول مطمئن شوند.
در مقاله امروز تلاش کردیم به طور کامل و جامع کاشت، نگهداری و برداشت زرشک را بررسی کنیم. زرشک از پرمصرف‌ترین محصولات کشاورزی است و فروش بسیار بالایی در بازار دارد. با رعایت نکات ذکر شده در طول مقاله می‌توانید محصولاتی با بالاترین بازدهی و کیفیت مطلوب به دست آورید. در این خصوص می‌توانید با کارشناسان متخصص در سایت و اپلیکیشن باغبون مشورت کنید و از خدماتی نظیر نحوه شناسایی آفات و بیماریهای زرشک و راه‌های مقابله با آنها بهره‌مند شوید.
اواسط پاییز و اوایل زمستان بهترین زمان برای کاشت درخت زرشک هستند.
با استفاده از قیچی قسمتی از شاخه درخت زرشک به اندازه ۱۵ سانتی‌متر را برش دهید و برگ‌ها و جوانه‌های قسمت تحتانی آن را جدا کنید. سپس شاخه بریده شده را به هورمون ریشه‌زایی آغشته کنید و در محیط کاملا استریل قرار دهید تا ریشه‌ها قلمه دهند.
شته، کرم برگ‌خوار، پروانه تخم انگشتری و پروانه ابریشم باف
بسته به شرایط آب و هوایی منطقه اواخر شهریور تا اواسط آذر بهترین زمان برای برداشت میوه زرشک است.