بیماری ها و آفات پسته + راه های کنترل و درمان
پسته، نگینی سبز در قلب ایران و درختی با سابقه‌ای دیرینه و افتخاری ملی محسوب می‌شود که همواره در معرض تهدیداتی از جانب آفات و بیماری‌ها است. درختان پسته با وجود مقاومت و سازگاری مثال‌زدنی در برابر شرایط سخت محیطی، هجوم آفات و بیماری‌های مختلف به‌ویژه در اقلیم گرم و خشک ایران به‌شدت آسیب‌پذیرند. به‌طوری‌که کرم‌های کوچک، شته‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها و طیف وسیعی از عوامل بیماری‌زا سالانه خسارات هنگفتی به باغ‌های پسته در سراسر کشور وارد می‌کنند.
کنترل و درمان این بیماری‌ها و آفات دغدغه‌ای همی شگی باغداران و فعالان این صنعت است. به‌کارگیری روش‌های مختلف از سموم شیمیایی و روش‌های سنتی تا نوین‌ترین تکنیک‌های کنترل بیولوژیک همواره در دستور کار باغداران است. با امیدِ آن‌که با به‌کارگیریِ اطلاعاتِ این مقاله، شاهدِ باغ‌هایِ پسته‌ای سرسبز و پربار و محصولی باکیفیت و عاری از هرگونه بیماری و آفت باشیم.
آفات پسته یکی از دغدغه‌های اصلی کشاورزان و باغداران پسته هستند و می‌توانند به‌طور چشمگیری سلامت و عملکرد محصولات را تحت تأثیر قرار دهند. در اینجا به بررسی چند آفت مهم پسته می‌پردازیم:
پسیل پسته (Agonoscena pistaciae) یکی از مخرب‌ترین آفات درختان پسته در سراسر جهان به خصوص در ایران است. این حشره کوچک با جثه‌ای حدود 3 میلی‌متر می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به باغ‌های پسته وارد کند. پسیل زمستان را به صورت تخم در زیر پوست درختان پسته سپری می‌کند و با گرم شدن هوا در بهار تخم‌ها تفریخ شده و پوره‌ها به تغذیه از شیره گیاهی درخت می‌پردازند. پوره‌ها نیز پس از چندین بار پوست‌اندازی به حشره بالغ تبدیل می‌شوند و حشرات بالغ نیز به تغذیه از شیره گیاهی ادامه داده و جفت‌گیری می‌کنند. تخم‌های پسیل در اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز گذاشته می‌شوند و چرخه زندگی دوباره آغاز می‌شود. پسیل با تغذیه از شیره گیاهی درخت باعث ضعیف شدن و زرد شدن برگ‌ها، ریزش premature برگ‌ها و میوه‌ها و در نهایت کاهش شدید محصول می‌شود.
همچنین، عسلک دفع شده توسط پسیل باعث ایجاد دوده و سیاه شدن برگ‌ها و میوه‌ها می‌شود که علاوه بر کاهش کیفیت محصول بازارپسندی آن را نیز به شدت کاهش می‌دهد. علاوه‌براین مبارزه با پسیل پسته به روش‌های مختلفی از جمله سمپاشی شیمیایی، روش‌های زراعی و بیولوژیکی انجام می‌شود. سمپاشی شیمیایی رایج‌ترین روش مبارزه با این آفت است اما استفاده بیش از حد از سموم شیمیایی می‌تواند به محیط زیست و دشمنان طبیعی پسیل آسیب برساند.
کرم خراط پسته (Kermania pistaciella) یکی دیگر از آفات مهم پسته است که به دلیل فعالیت مخفیانه در داخل شاخه‌ها و تنه درخت به "دشمن مخفی" معروف است. این آفت می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به درختان پسته وارد کند و در صورت عدم کنترل منجر به نابودی درختان شود. کرم خراط زمستان را به صورت لارو در داخل شاخه‌های آلوده سپری می‌کند و با گرم شدن هوا در بهار لاروها از شاخه‌ها خارج شده و به پروانه تبدیل می‌شوند.
پروانه‌ها نیز پس از جفت‌گیری، تخم‌های خود را در زیر پوست درختان پسته می‌گذارند و لاروهای تازه تفریخ شده از طریق سوراخ‌های ایجاد شده در پوست درخت به داخل شاخه‌ها و تنه نفوذ می‌کنند و شروع به تغذیه از چوب درخت می‌کنند. کرم خراط با تغذیه از چوب درخت باعث ایجاد کانال‌های متعددی در داخل شاخه‌ها و تنه می‌شود. این امر باعث ضعیف شدن درخت، کاهش رشد و باردهی و در نهایت نابودی درخت می‌شود.
همچنین، شاخه‌های آلوده به کرم خراط به راحتی شکسته شده و در اثر باد و باران به زمین می‌افتند. مبارزه با کرم خراط پسته به روش‌های مختلفی از جمله هرس شاخه‌های آلوده، سمپاشی شیمیایی و استفاده از تله‌های فرمونی انجام می‌شود. هرس شاخه‌های آلوده یکی از موثرترین روش‌های مبارزه با این آفت است که در این روش شاخه‌های آلوده به کرم خراط باید در زمستان و قبل از شروع فعالیت لاروها از درخت جدا شده و سوزانده شوند.
شته‌ها اغلب به عنوان یکی از مخرب‌ترین آفات درختان پسته شناخته می‌شوند که با مکیدن شیره از برگ‌های جوان می‌توانند آسیب‌های قابل توجهی به درختان وارد نمایند و رشد آنها را مختل کنند. این آفت ریز که بر روی برگ پسته قرار می‌گیرد با ایجاد لکه‌ها و تغییر رنگ برگ‌ها تأثیرات منفی بر فتوسنتز و سلامت کلی درخت می‌گذارد و می‌تواند به سرعت در یک باغ پسته منتشر شود.
روش تشخیص آفت شته پسته اغلب شامل مشاهده مستقیم شته‌ها بر روی برگ‌ها یا شاخه‌های جوان و یا توجه به ترشحات شیرین و چسبنده که باعث جذب موریانه‌ها و حشرات دیگر می‌شود است. کنترل شته‌ها از طریق استراتژی‌های مختلف مدیریتی صورت می‌گیرد، همچنین استفاده از سموم شیمیایی با دوزهای مناسب و استفاده از دشمنان طبیعی آفات مانند زنبورهای پارازیتوئید ها و میکروارگانیسم‌ها می‌توانند در کنترل بیولوژیکی این آفت بسیار مؤثر باشند.
کنه تارتن دو نقطه‌ای یا گردآلود پسته (Tetranychus urticae) یا (spider mite) یکی از شناخته‌شده‌ترین آفاتی است که می‌تواند بر درختان پسته تأثیر بگذارد و به تولید محصولات پسته آسیب وارد کند. این آفت ریز اغلب به دلیل تارهای عنکبوتی که روی برگ‌ها و شاخه‌های درخت می‌تند و نقاط دوگانه‌ای که بر روی بدنش دیده می‌شود به راحتی قابل شناسایی است. کنه تارتن‌ها به طور جمعی وارد عمل می‌شوند و با مکیدن شیره‌های گیاهی موجب زردی، پیچیدگی برگ‌ها، کاهش شدت فتوسنتز و در نهایت خشکیدگی و ریزش زودهنگام برگ‌ها می‌شوند.
مبارزه با کنه‌های تارتن دو نقطه‌ای نیازمند توجه و مداخله سریع است تا از آسیب‌های بیشتر به درخت و کاهش کیفیت محصول جلوگیری به عمل آید. این اقدامات می‌تواند شامل استفاده از روش‌های مدیریت آفت مکانیکی مانند هرس برگ‌های آلوده، استفاده از شکارگرهای طبیعی همچون زنبورهای شکاری و استفاده از انواع کنه‌کش‌های شیمیایی با دقت و توجه به زمان‌بندی مناسب برای جلوگیری از ایجاد مقاومت در کنه‌ها باشد.
شپشک آردآلود، آفت ریز ولی مشکل‌سازی است که می‌تواند برای درختان پسته تأثیرات منفی ایجاد کند. این آفت که ظاهری پوشیده از ماده‌ای شبیه آرد دارد در نقاط مختلف درختان پسته از جمله بر روی برگ‌ها، سرشاخه‌ها و حتی میوه‌ها دیده می‌شود. شپشک‌ها با تغذیه از شیره گیاهی سلول‌ها بافت گیاه را تخریب و موجب رشد قارچ‌های سیاهک یا سایر بیماری‌های قارچی می‌شوند که می‌تواند به سلامت گیاه آسیب برساند و عملکرد کلی درخت را کاهش دهد.
مبارزه با شپشک آردآلود عمدتاً به روش‌های کنترل بیولوژیکی با استفاده از شکارگرهای طبیعی مانند قارچ‌های مفید و درمان‌های شیمیایی موثر اطلاق می‌شود که شامل اسپری روغن‌های معدنی و سایر حشره‌کش‌های مجاز است. کشاورزان می‌بایست باتوجه به حضور این آفات و مبارزه زودهنگام را آغاز کنند تا مانع از خسارات وسیع‌تر به باغات پسته شوند.
درختان پسته به طیف وسیعی از بیماری‌های قارچی مبتلا می‌شوند که می‌توانند خسارات قابل توجهی به باغ‌ها وارد کنند. برخی از رایج‌ترین بیماری‌های قارچی درختان پسته عبارتند از:
بلایت آلترناریایی پسته، یکی از مخرب‌ترین بیماری‌های قارچی پسته در فصل گرم سال است. این بیماری با ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا سیاه روی برگ‌ها، ساقه‌ها و میوه‌ها نه تنها زیبایی درختان را به تاراج می‌برند؛ بلکه به طور چشمگیری کیفیت و کمیت محصول را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند. آغاز این بیماری خاموش در ابتدای فصل بهار رقم می‌خورد اما علائم آن تا اواسط تابستان خود را نشان نمی‌دهند. زخم‌های قهوه‌ای یا سیاه اولین نشانه‌های بلایت آلترناریایی هستند که به تدریج گسترش پیدا کرده و با ادغام یکدیگر بخش‌های بزرگی از برگ‌ها و ساقه‌ها را نابود می‌کنند.
در میوه‌های آلوده نیز لکه‌های قهوه‌ای با حاشیه قرمز-بنفش ظاهر شده و در نهایت میوه‌ها سیاه و فاسد می‌شوند. همچنین رطوبت بالا عامل اصلی شیوع این بیماری مخرب است و باغ‌های متراکم با تهویه نامناسب بهشت بلایت آلترناریایی محسوب می‌شوند. آفتاب‌سوختگی میوه‌ها نیز راه را برای نفوذ این قارچ موذی هموارتر می‌کند. کنترل بلایت آلترناریایی نیازمند هوشیاری و اقدامات پیشگیرانه باغداران است. هرس زمستانی برای ایجاد جریان هوا، هرس علف‌های هرز، تنظیم برنامه آبیاری و سمپاشی با قارچ‌کش‌های مناسب، از جمله راهکارهای مؤثر در مبارزه با این بیماری هستند.
پوسیدگی آرمیلاریایی با نام مستعار "پوسیدگی عسلی ریشه" دشمن سرسخت درختان پسته در سراسر جهان است. این قارچ مخرب به طور پنهانی به ریشه و طوقه درختان حمله می‌کند و در نهایت منجر به نابودی آنها می‌شود. علائم این بیماری در ابتدا چندان واضح نیست اما با گذشت زمان زرد شدن برگ‌ها، ضعیف شدن درخت و در نهایت نابودی آن را به دنبال خواهد داشت.
قارچ عامل این بیماری در خاک و بقایای گیاه آلوده زنده می‌ماند و از طریق ریشه‌های مجاور به درختان سالم سرایت می‌کند. کنترل پوسیدگی آرمیلاریایی به دلیل ماهیت پنهان و گسترش تدریجی آن دشوارتر از سایر بیماری‌ها است. با این حال اقداماتی مانند ضدعفونی خاک، استفاده از ارقام مقاوم، هرس مناسب و تغذیه صحیح درختان، می‌تواند در پیشگیری و کنترل این بیماری مؤثر باشد. در صورت مشاهده علائم مشکوک باغداران باید از یک متخصص کشاورزی برای تشخیص دقیق و ارائه راهکارهای مناسب کمک بگیرند.
گموز، نامی آشنا برای باغداران پسته و بلایی که می‌تواند این طلای سبز ایرانی را تهدید کند. این بیماری قارچی که با نام‌های دیگری همچون پوسیدگی فیتوفتورایی طوقه و ریشه، انگومک و شیره سیاه نیز شناخته می‌شود به عنوان یکی از مخرب‌ترین بیماری‌های پسته در سراسر جهان به‌ویژه در ایران شناخته می‌شود. عامل این بیماری قارچ‌های خانواده Phytophthora هستند که در خاک و روی بقایای گیاه آلوده زندگی می‌کنند. این قارچ‌ها با نفوذ به طوقه و ریشه درختان باعث پوسیدگی و از بین رفتن آنها می‌شوند.
علائم گموز می‌تواند شامل تراوش صمغ قهوه‌ای یا سیاه از طوقه و ریشه، تغییر رنگ پوست تنه، زرد شدن برگ‌ها، ریزش برگ‌ها و میوه‌ها، ضعیف شدن درخت و در نهایت نابودی آن است. پیشگیری و کنترل گموز از اهمیت بالایی برخوردار بوده و برخی از اقدامات پیشگیرانه آن شامل استفاده از پایه‌های مقاوم، زهکشی مناسب خاک، آبیاری صحیح، هرس به‌موقع، تغذیه مناسب درختان و استفاده از قارچ‌کش‌ها در زمان مناسب است.
لکه آجیل نامی آشنا در میان باغداران پسته است که به بیماری قارچی اشاره دارد و به‌طور معمول باعث لکه‌دار شدن و افت کیفیت میوه‌های پسته می‌شود. این بیماری که توسط قارچ‌های جنس Alternaria و Neofusicoccum ایجاد می‌شود می‌تواند در شرایط رطوبت بالا و دمای معتدل روی پوست و داخل میوه‌های پسته تشدید شود و به سرعت به میوه‌های دیگر سرایت کند.
نشانه‌های این بیماری معمولاً شامل تغییر رنگ پسته به قهوه‌ای یا سیاه و گاهی ایجاد حالت پوکی در داخل پسته است که به‌طور قابل توجهی ارزش تجاری محصول را کاهش می‌دهد. کنترل این بیماری شامل اقداماتی مانند افزایش جریان هوا در اطراف درختان با هرس مناسب، مدیریت دقیق رطوبت محیط و اجتناب از آبیاری‌های نامناسب است که می‌تواند عفونت درخت را تسریع ببخشد. استفاده از قارچ‌کش‌های مجاز قبل از شکوفه‌زدن و پس از برداشت محصول نیز می‌تواند از شیوع بیشتر بیماری جلوگیری کرده و به حفظ کیفیت بالای پسته کمک شایانی کند.
درختان پسته به عنوان یکی از مهمترین محصولات کشاورزی ایران در معرض طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های ویروسی هستند. این بیماری‌ها می‌توانند خسارات قابل توجهی به باغات پسته وارد کنند و کیفیت و کمیت محصول را به شدت تحت تاثیر قرار دهند. برخی از مهمترین بیماری‌های ویروسی درختان پسته عبارتند از:
یکی از بیماری‌های ویروسی شایع که بر درختان پسته تأثیر می‌گذارد ویروس موزائیک پسته است. این بیماری که اغلب از طریق آفات برگ پسته مانند شته‌های مکنده از یک گیاه به گیاه دیگر منتقل می‌شود، می‌تواند باعث تغییرات رنگی غیر طبیعی در برگ‌ها به شکل الگوهای موزائیکی شود.
این نشانه‌ها معمولاً ابتدا بر برگ‌های جوان ظاهر می‌شوند و با گسترش ویروس در کل گیاه، عملکرد فتوسنتز را مختل می‌کنند و تولید محصول را به‌شدت کاهش می‌دهند. کنترل و مدیریت بیماری‌های ویروسی پسته نیازمند اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند استفاده از ارقام مقاوم به ویروس حذف گیاهان آلوده و مدیریت دقیق آفت برگ پسته به منظور جلوگیری از شیوع بیماری است.
مورد بعدی از بیماری ویروسی پسته پوسیدگی طوقه و ریشه ناشی از ویروس‌های خاکزاد است. برگ پسته معمولاً از عفونت به‌دور است اما زمانی که ویروس به سیستم ریشه‌ای گیاه حمله می‌کند جریان مواد غذایی و آب را مسدود می‌کند و باعث ریزش برگ، کند شدن رشد ریشه‌ها و در نهایت از بین رفتن درخت می‌شود. این ویروس‌ها معمولاً در خاک وجود دارند و از طریق زخم‌های موجود بر روی ریشه‌ها یا طوقه و نیز ابزار آلوده کشاورزی وارد گیاه می‌شوند.
راه‌های مقابله با این بیماری عبارتند از استفاده از روش‌های زراعی صحیح، فراهم کردن شرایط خاکی مناسب جهت پیشگیری از تنش‌های محیطی و استفاده از نهال‌های سالم و عاری از ویروس در باغات جدید است. مقابله با آفات برگ پسته و جلوگیری از گسترش ویروس‌ها به درختان سالم اقدامات کنترلی دیگری است که باید با دقت انجام شود.
خشک شدن شاخ و برگ پسته ناشی از ویروسی است که به‌صورتی خاموش و تدریجی از ریشه‌ها شروع به پیشرفت می‌کند و تا زمانی که شاخه‌های درخت شروع به از دست دادن برگ‌ها و خشکی می‌کنند، ممکن است هیچ نشانه م شخصی وجود نداشته باشد. این بیماری که عمدتاً ریشه‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد مانع جذب کافی مواد غذایی می‌شود و به مرور با کاهش قدرت درخت در برابر مشکلات محیطی راه را برای بیماری‌ها و آفات دیگر باز می‌کند. کنترل این ویروس شامل روش‌هایی چون هرس به‌موقع شاخه‌های آلوده، مدیریت سطح آب زیرزمینی و جلوگیری از تنش های زیستی و غیرزیستی است که باید با دقت و کارشناسی توسط کشاورزان اعمال شود تا شانس درختان برای بقا افزایش یابد.
برای کنترل و درمان بیماری ها و آفات پسته باید از روش های مختلف را به طور تلفیقی استفاده کرد:
یکی از رویکردهای مهم و پایدار برای مقابله با آفات درختان پسته کنترل زیستی است. این روش شامل استفاده از دشمنان طبیعی آفات نظیر زنبورهای پارازیتوئید، شکارگرهای طبیعی مانند پرندگان و کفشدوزک‌ها و همچنین میکروارگانیسم‌هایی که بیماری ایجاد می کنند و آفات را از بین می‌برند است.
استفاده از کنترل زیستی سموم کشاورزی را به حداقل می‌رساند و از بروز آسیب به محیط زیست و انسان جلوگیری می‌کند. همچنین این روش با کاهش مقاومت آفات در مقابل حشره‌کش‌های شیمیایی به حفظ توازن طبیعی اکوسیستم کمک می‌کند و اثربخشی مدیریت آفات را در طولانی مدت افزایش می‌دهد. برنامه‌ریزی دقیق و اجرای صحیح کنترل زیستی نیازمند درک علمی عمیق از چرخه‌های زندگی آفات و تعامل آنها با محیط است.
رویکرد دیگری که در کنترل و درمان بیماری‌ها و آفات پسته به کار گرفته می‌شود کشاورزی دقیق است. این روش شامل استفاده از تکنولوژی و داده‌های دقیق به منظور شناسایی و کنترل به‌موقع آفات و بیماری‌ها است. با استفاده از سنسورهای مختلف و پردازش تصویر، کشاورزان قادر هستند تا حضور آفات یا نشانه‌های اولیه بیماری‌ها را در باغات خود به‌سرعت شناسایی کنند و با اعمال اقدامات کنترلی هدفمند و متناسب با شدت حملات از گسترش بیشتر آفات جلوگیری نمایند.
تلفیق اطلاعات جمع‌آوری شده از مزرعه با دانش کشاورزی و توصیه‌های تخصصی می‌تواند به کاهش مصرف سموم و افزایش بهره‌وری و سلامت باغات پسته منجر شود. این روش نه تنها به بهبود کیفیت محصول کمک می‌کند؛ بلکه اثرات زیست محیطی کشت پسته را نیز به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کنترل و درمان بیماری‌ها و آفات درخت پسته، انتخاب و کاشت ارقام مقاوم یا متحمل به این دشمنان است. برخی از ارقام پسته به طور طبیعی نسبت به بیماری‌های رایج و شایعی مانند پوسیدگی فیتوفتورای ریشه و زوال پسته بهتر عمل می‌کنند. کشاورزان با کاشت این ارقام می‌توانند از همان ابتدا خطر شیوع بیماری‌ها و حملات آفت را کاهش دهند و در نتیجه با کاهش نیاز به استفاده از سموم شیمیایی از محیط زیست حفاظت کنند.
این رویکرد که غالباً با توصیه‌های مراکز تحقیقاتی و کلینیک‌های کشاورزی حمایت می‌شود می‌تواند به درختان کمک کند که در برابر شرایط مختلف محیطی بهتر ایستادگی کنند و بر آنها غلبه نمایند. کنترل و درمان بیماری‌ها و آفات پسته به عوامل مختلفی مانند نوع بیماری یا آفت، شدت آلودگی و شرایط محیطی بستگی دارد. به طور کلی می‌توان از روش‌های مختلفی مانند پیشگیری، کنترل شیمیایی، کنترل بیولوژیکی و کنترل زراعی برای کنترل و درمان بیماری‌ها و آفات پسته استفاده کرد.
درخت پسته، به عنوان یکی از مهمترین محصولات کشاورزی ایران همواره در معرض طیف وسیعی از بیماری‌ها و آفات قرار دارد. این عوامل خسارت زا می‌توانند به طور قابل توجهی بر کیفیت و کمیت محصول نهایی تاثیر بگذارند و در نهایت معیشت کشاورزان و اقتصاد کشور را به خطر بیاندازند. در این مقاله به بررسی تعدادی از مهمترین بیماری‌ها و آفات پسته علائم و نشانه‌های آنها، روش‌های کنترل و درمان آنها پرداخته شد. با وجود تنوع و پیچیدگی این عوامل خسارت زا، خوشبختانه راهکارهای متعددی برای مدیریت آنها وجود دارد. آپ و سایت باغبون به عنوان یک مرجع تخصصی در زمینه باغبانی به کشاورزان و باغداران در زمینه تشخیص آفات و بیماری‌ها و کنترل آنها کمک می‌کند. این آپ و سایت با ارائه تصاویر و توضیحات دقیق به شما کمک می‌کند تا آفات و بیماری‌های باغ خود را به درستی تشخیص دهید و بهترین روش کنترل را برای آنها انتخاب کنید.
برای تشخیص آفات و بیماری‌های پسته می‌توانید از تصاویر و توضیحات موجود در اپ و سایت باغبون استفاده کنید. همچنین می‌توانید از متخصصان کشاورزی کمک بگیرید.
استفاده از سموم و آفت کش‌ها باید به عنوان آخرین راه حل و زمانی که سایر روش‌های کنترل موثر واقع نشده باشند، انجام شود.
استفاده از دشمنان طبیعی آفات و بیماری ها یکی از روش‌های موثر برای کنترل آنها است. از جمله دشمنان طبیعی آفات پسته می‌توان به زنبور تریکوگراما، کفشدوزک و ... اشاره کرد.
انجام اقداماتی مانند هرس صحیح، آبیاری مناسب، تغذیه اصولی و ... می‌تواند به پیشگیری از آفات و بیماری‌های پسته کمک کند.