بیماری‌ها و آفات گوجه‌فرنگی + راه‌های کنترل و درمان
گوجه‌فرنگی از سبزیجات پرمصرف در صنایع غذایی شناخته میشود که به‌صورت گسترده آن را کشت و برداشت می‌کنند. با توجه به این که گوجه‌فرنگی در مزارع و به‌ویژه گلخانه‌ها کشت میشود تحت تاثیر عواملی مانند رطوبت و گرما قرار می‌گیرد و دچار آفت و بیماری میشود. کشاورزان و باغداران برای جلوگیری از خسارات ناشی از آفات و بیماری‌ها به محصولات خود باید به تشخیص و مدیریت آنها بپردازند. در مقاله امروز در خصوص بیماری‌ها و آفات گوجه‌فرنگی و راه‌های کنترل و درمان آنها صحبت می‌کنیم.
آفاتی که گوجه‌فرنگی را مورد حمله قرار می‌دهند بسیار متنوع هستند و برخی از آنها اندازه بسیار ریزی دارند به صورتی که به خاک وارد می‌شوند و تشخیص آنها دشوار است. رایج‌ترین آفات گوجه‌فرنگی عبارتند از:
شته از متداول‌ترین آفاتی است که به محصولات گیاهی مختلف از جمله گوجه‌فرنگی خسارت وارد می‌کند. شته‌ها معمولاً در امتداد ساقه یا برگ گیاه دیده می‌شوند و اگر تعداد آنها کم باشد آسیب چندانی به گیاه وارد نمی‌کنند. هنگامی که تعداد بالایی از شته‌ها در بخش‌های مختلف گوجه‌فرنگی دیده شوند می‌توانند سلامت گیاه را به خطر بیندازند و باعث بروز بیماری‌ها آسیب شوند.
برای کنترل این آفت به طور مرتب زیر برگ‌های گوجه‌فرنگی را بررسی کنید و در صورت امکان به شکل دستی آنها را حذف کنید. قسمتی از گیاه که مورد حمله شته‌ها قرار گرفته است را از بوته جدا کنید و آن را به خارج از محل کشت انتقال دهید. برای از بین بردن لاروپوره شته می‌توانید از حشراتی دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک‌ها استفاده کنید. اگر لاروها پوره‌ها از بین نرفتند از صابون‌های حشره‌کش یا اسپری‌های طبیعی استفاده کنید. این محصولات از روغن‌های گیاهی و طبیعی تشکیل شده‌اند و آسیبی به گوجه‌فرنگی وارد نمی‌کنند.
یکی از مشکلاتی که کشاورزان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند آلوده شدن بوته و درخت گوجه‌فرنگی به نماتدها مخصوصاً نماتد ریشه‌گرهی است. نماتدها انواع بسیار مختلفی دارد که اندازه آنها بسیار ریز است و با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند. البته برخی از نماتدها برای گیاهان مفید هستند و می‌توانند آفات دیگر را شکار کنند. با این حال نماتدهای گره ریشهریشه‌گرهی با حمله به ریشه گیاه گوجه‌فرنگی آن را مورد حمله خسار ت قرار می‌دهند. این آفات به‌صورت کرم‌های میکروسکوپی هستند و نمی‌توان با چشم مسلح آنها را مشاهده کرد.
نماتدها در خاک وجود دارند و برای تشخیص آنها باید ریشه گیاه را بررسی کنید. این آفات علائم به‌صورت گال و برجستگی در ریشه گیاه دیده می‌شوند و بزرگترین مشکلی که آنها ایجاد می‌کنند عدم توانایی گیاه در جذب و انتقال مواد غذایی به اندام‌های هوایی و فتوسنتز است.
نماتدها معمولا در مناطق گرم دیده می‌شوند ودر همه جا وجود دارند و کنترل آنها دشوار است. از راه‌های کنترل و مقابله با نماتدها می‌توان به استفاده از روغن چریش در خاک اشاره کرد که برای موارد خفیف پیشنهاد میشود. سترون کردن خاک از دیگر راه‌ها برای کنترل و جلوگیری از آلوده شدن گوجه‌فرنگی به نماتدها است که این راهکار برای زمین‌های کوچک به شمار می‌رود. سترون کردن خاک ممکن است سمی باشد و پس از انجام آن برای بازیابی سلامت خاک می‌توانید به اضافه کردن مواد آلیکرم خاکی و میکروارگانیسم‌ها روی بیاورید. استفاده از سموم نماتدکش موجود در بازار مانند ترویگوآورمکتین و کلروپیکرین از دیگر روش‌ها برای از بین بردن نماتدها در خاک اهستند.
از دیگر آفات درخت گوجه‌فرنگی سوسک ککی است که بخش‌های گسترده‌ای از گیاه مانند شاخ و برگ را مورد حمله قرار می‌دهند. این سوسک‌ها مانند کک جهش می‌کنند و سوراخ‌های ریزی در برگ‌های گیاه به وجود می‌آورند. همچنین لاروهای این آفت از ریشه گوجه‌فرنگی تغذیه می‌کنند و به آن آسیب می‌زنند.
برای کنترل آفت سوسک‌های ککی زمین را شخم بزنید و علف‌های هرز و بقایای گیاهی باقی‌مانده‌های گیاهان را از بین ببرید. همچنین می‌توانید برای به دام انداختن سوسک‌ها از تله‌های چسبناک استفاده کنید و از این راه میزان آنها را بسنجید. همانطور که گفته شد برخی از نماتدها برای گیاه مفید هستند. استفاده از نماتدهای بیماریزای حشرات در خاک لاروهای لاروها و حشرات بالغ سوسک ککی را از بین می‌برند و از آسیب زدن به ریشه گیاه جلوگیری می‌کنند. اگر میزان سوسک‌های ککی بسیار بالا باشد از حشره‌کش‌های گیاهی مانند حشره‌کش‌های گروه پیرترین‌ها استفاده کنید.
یکی از مهمترین آفت‌های گوجه‌فرنگی سفیدبالک مگس سفید است که خسارت زیادی به گیاه وارد می‌کند. این حشره‌ها دارای بال‌های سفید هستند و معمولاً زیر برگ گوجه‌فرنگی تخم‌گذاری می‌کنند. اگر جمعیت تخم‌ها زیاد شود زیر برگ به‌صورت یک تکه تیره دیده میشود. تولید مثل مگس سفید نرخ بالایی دارد و در صورت عدم تشخیص و کنترل آنها می‌توانند به راحتی رشد گیاه را مختل کنند. یکی از آسیب‌های این حشره به گیاه گوجه‌فرنگی ایجاد اختلال در فتوسنتز است. مگس سفید بالک به‌عنوان آفت برگ گوجه‌فرنگی محسوب میشود و برای تشخیص آنها باید برگ‌ها را بررسی کنید. البته ممکن است در صورت عدم رسیدگی کل گیاه را تحت تاثیر قرار دهند. متاسفانه مگس سفید بالک‌ها در برابر برخی از حشره‌کش‌ها مقاوم هستنداست و برای رفع کنترل آنها باید از حشره‌کش‌های با نحوه اثر متفاوت در هر مرحله استفاده کنید.حشره‌کشی استفاده کنید که حشره مقاومتی در برابر آن ندارد.
استفاده از حشره‌کش‌های تنظیم رشد حشرات (IGR) بعلاوه یک حشره‌کش با اثر ضربه‌ای نیز از راه‌های موثر برای کنترل جمعیت مگس سفید بالک است. لاروهای کفشدوزک، لاروهای بالتوری و زنبورهای پارازیت انگلی از راه‌های طبیعی و بی‌خطر برای کنترل رفع مگس سفید بالک هستند.
یکی از مهمترین آفات گوجه‌فرنگی کرم طوقه بر است که هنگام شب از ساقه گیاه تغذیه می‌کند. لارو این حشره بسیار خطرناک است و با تغذیه از طوقه گیاه می‌تواند منجر به قطع ریشه نهال گوجه‌فرنگی از ساقه شود. به دنبال آن گیاه خشک و پژمرده می‌گردد، همچنین خسارت وارده از کرم طوقه بر به گیاه گوجه‌فرنگی بسیار زیاد است و می‌تواند گیاه را به طور کلی از بین ببرد.
کرم طوقه بر معمولاً در زمستان زیر خاک زندگی می‌کند و با شروع فصل بهار فعال میشود. این آفت هنگام روز در زیر خاک پنهان میشود و هنگام شب از گیاه تغذیه می‌کند. کرم طوقه بر در اواخر بهار تبدیل به پروانه شده و با تخم‌گذاری بر روی ساقه و برگ گیاه جمعیت کثیری از تخم را به وجود می‌آورد.
برای کنترل و رفع این آفت قبل از کاشت گیاه گوجه‌فرنگی علف‌های هرز و باقیمانده گیاهان را از بین ببرید تا لاروها نتوانند از آنها تغذیه کنند. همچنین پس از برداشت محصول باید زمین را شخم بزنید تا لاروها و علف‌های هرز از بین بروند. با توجه به این که کرم‌های طوقه بر تمایلی به خشکی ندارند برای آبیاری گیاهان ابتدای صبح را انتخاب کنید تا هنگام شب خاک خشک شده باشد. ترکیب سبوس و آرد ذرت با حشره‌کش بیولوژیک بیتورین واریته باکتری کورستاکی می‌تواند باعث کشته شدن کرم‌ها شود. تنها کاری این است که این ترکیب را روی خاک پخش کنید.
انواع مختلفی از بیماری‌های گوجه‌فرنگی وجود دارند که کشاورزان و باغداران با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند. مهمترین بیماری‌های گوجه‌فرنگی عبارتند از:
شانکر باکتریایی به واسطه باکتری Clavibacter michiganensis به وجود می‌آید و به شکل نقطه‌های کوچک و سفید بر روی گوجه ظاهر میشود. این نقاط به تدریج قهوه‌ای و تیره می‌شوند و اطراف آنها یک هاله سفید به وجود می‌آید. از علائم این بیماری می‌توان به زرد و خم شدن برگ‌های مسن گیاه به سمت پایین اشاره کرد. همچنین استفاده از بذر آلوده و وسایل آلوده هنگام هرس و چیدن گوجه‌ها باعث به وجود آمدن این بیماری می‌شوند.
برای کنترل این بیماری باید از دانه‌های سالم استفاده کنید و یا با آب داغ جمعیت باکتری‌های بذر را کاهش دهید. لازم به ذکر است با توجه به اینکه این بیماری بصورت مکانیکی منتقل میشود نباید به قسمت‌های آلوده گیاه دست بزنید و در غیر این صورت باید دست‌ها را ضدعفونی کنید. برای کاهش آسیب‌های ناشی از این بیماری در مزارع از رعایت تناوب زراعی استفاده کنید و از ایجاد زخم روی نهال بوته جلوگیری نمایید.
قارچ‌های Alternaria solani و A. tomatophila باعث به وجود آمدن بیماری لکه موجی گوجه‌فرنگی می‌شوند. این بیماری به شکل لکه‌های زرد و قهوه‌ای کوچک روی برگ و گاهی ساقه و میوه گیاه دیده می‌شوند. هر چه زمان بگذرد این لکه‌ها بزرگتر می‌شوند و هاله زرد رنگ در اطراف آنها بروز پیدا می‌کند. ایجاد لکه‌های بزرگ در میوه از مهمترین آسیب این بیماری شناخته میشود.
برای آن که این بیماری را کنترل و درمان کنید قسمت‌های آلوده را از بین ببرید و در صورت نیاز از سم قارچ‌کش کلروتالونیل کابریودو استفاده نمایید. همچنین برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری از بذرهای ضدعفونی شده و تناوب زراعی استفاده کنید.
یکی دیگر از بیماری‌های مهم و رایج گوجه‌فرنگی پژمردگی فوزاریومی است. این بیماری توسط قارچ Fusarium oxysporum ایجاد میشود و از طریق خاک و بذر آلوده گسترش پیدا می‌کند. علائم این بیماری شامل عدم رشد گیاه و کوتوله ماندن آن و زرد و پژمرده شدن برگ‌های مسن و تغییر رنگ آوندهای گیاه می‌باشدهستند. این بیماری می‌تواند کل گیاه را تحت تاثیر قرار دهد و در اثر آن آوندها به رنگ قهوه‌ای در می‌آیند. گیاهانی که به این قارچ آلوده هستند میوه کمتری تولید می‌کنند.
مهمترین راه‌های کنترل و درمان بیماری پژمردگی فوزاریومی گوجه‌فرنگی استفاده از ارقام مقاوم، نشا و بذر سالم و عدم استفاده از وسایل آلوده هستند.
قارچ‌های Oidium و Leveillula عامل بیماری سفیدک پودری گوجه‌فرنگی هستند. در بیماری سفیدک پودری که در اثر ابتلا به قارچ Leveillula به وجود می‌آید علائم آن به شکل سفید رنگلکه‌های سبز یا زرد بر روی برگ ظاهر می‌شوند و در صورت گسترش بیماری در زیر برگ نیز دیده می‌شوند. اگر بیماری کنترل و درمان نشود پس از ایجاد توده‌های سفید رنگ بر روی برگ در نهایت برگ¬ها زرد و خشک می‌شوند.
همچنین در صورت ریزش برگ‌ها میوه‌ها نیز آفتاب سوخته می‌شوند و اندازه آنها نیز کوچکتر می¬گردند. در بیماری سفیدک پودری ناشی از قارچ Oidium در بالای برگ نقاط سفید رنگی ایجاد شده و به تدریج برگ گیاه قهوه‌ای و خشک میشود.
مهمترین راه‌ها برای کنترل و درمان بیماری سفیدک پودری گوجه‌فرنگی استفاده از ارقام مقاوم است. همچنین کشت بوته‌های گوجه‌فرنگی باید به صورتی باشد که هوا بین آنها جریان پیدا کند. در موارد شدیدتر باید برای از بین بردن این بیماری از سموم اکسی کلرور مس و ارتیواتاپ، کولیس، کرزوکسیم متیل، استفاده کنید.
از دیگر بیماری‌های گوجه‌فرنگی کپک خاکستری است که از طریق قارچ Botrytis cinerea به وجود می‌آید. در صورتی که گیاه بریدگی یا زخم داشته باشد این قارچ وارد گوجه‌فرنگی میشود و باعث ایجاد بیماری می‌گردد. کپک خاکستری به‌صورت لکه‌های پودر خاکستری رنگبیضوی بر روی میوه دیده میشود و با بروز لکه‌های زرد یا سبز روی میوه کیفیت آن را کاهش می‌دهد.
برای کنترل و جلوگیری از بروز کپک خاکستری بوته‌ها را به صورتی بکارید که تهویه مناسب ایجاد شود و پس از هرس کردن گیاه بر روی زخم‌های ایجاد شده از قارچ‌کش استفاده کنید.
TMV یا ویروس موزاییک از دیگر عوامل بیماریزای گوجه‌فرنگی است. در اثر این بیماری لکه‌های سبز روشن تا زرد رنگ بر روی برگ گوجه‌فرنگی ظاهر می‌شوند که به شکل موزاییک هستند. این لکه‌ها در برخی موارد نیز بر روی میوه‌ها دیده می‌شوند. در اثر این بیماری برگ¬های گوجه‌فرنگی پیچ می‌خورند و تغییر شکل می‌دهند. متاسفانه ویروس موزاییک نسبت به ویروس‌های دیگر دمای بیشتری را می‌تواند تحمل کند. در صورت عدم کنترل و رسیدگی به این بیماری ممکن است درون میوه‌ها قهوه‌ای شوند.
با استفاده از ارقام مقاوم، بذرهای سالم و ضدعفونی کردن خاک می‌توانید این بیماری را کاهش دهید.
یکی دیگر از بیماری‌های شایع گوجه‌فرنگی بادزدگی پوسیدگی گیاهی است که توسط ابتلا به قارچ Phytophtherora ایجاد میشود. این قارچ منجر به پوسیدگی ریشه گیاه می‌گردد و می‌تواند میوه و برگ گوجه‌فرنگی را نیز آلوده کند. خاک آلوده باعث به وجود آمدن این بیماری و گسترش قارچ می‌گردد و میوه‌هایی که به زمین نزدیک‌تر هستند بیشتر در معرض بیماری قرار می‌گیرند. طی این بیماری رنگ میوه تغییر می‌کند و خاکستری میشود، همچنین در سطح آن لکه‌های قهوه‌ای بزرگ ظاهر می‌شوند. پوست میوه مبتلا به پوسیدگی گیاهی سالم است و زمانی که بیماری خیلی پیش برود گوشت میوه نرم میشود. پوسیدگی گیاهی معمولاً در مناطق مرطوب به وجود می‌آید و از طریق خاک با ریشه و میوه تماس پیدا می‌کند.
برای کنترل این بیماری زمین را زهکشی کنید و بذرهای گوجه‌فرنگی را در قسمت‌های مرتفع بکارید. در صورت بروز بیماری قسمت‌های آلوده مانند میوه‌ها را با استفاده از تجهیزات سالم به طور کامل حذف کنید. اگر کاشت گوجه¬فرنگی را در مناطق مرطوب انجام می‌دهید جهت پیشگیری از قارچ‌کش استفاده کنید.
یکی دیگر از بیماری‌های شایع گوجه¬فرنگی پژمردگی باکتریایی است که توسط باکتری Ralstonium solanacearum ایجاد میشود. این باکتری در خاک زندگی می‌کند و در اثر آبیاری و بارندگی گسترش می‌یابد. این باکتری می‌تواند از طریق ریشه به کل گیاه سرایت کند و به‌صورت تراوش سفید رنگ در قسمت‌های آسیب دیده مانند ساقه ظاهر میشود. این بیماری در مناطق مرطوب و گرم بیشتر بروز پیدا می‌کند و برای کنترل آن باید از گونه‌های مقاوم به بیماری استفاده کنید.
در این مقاله از سایت باغبون به معرفی بیماری‌ها و آفات گوجه‌فرنگی همراه با راه‌های کنترل و درمان آنها پرداختیم. در اپ و سایت باغبون به ارائه خدمات متنوعی مانند فروش انواع گیاهان، مشاوره تخصصی، روش تشخیص آفات گوجه‌فرنگی و سایر گیاهان پرداخته میشود و به کشاورزان و باغداران عزیز راهکارهای موثری ارائه می‌گردد. هم اکنون می‌توانید جهت تشخیص آفات گوجه‌فرنگی از طریق انجمن باغبون مشکلات خود را در زمینه باغداری و کشاورزی مطرح نمایید تا کارشناسان ما شما را راهنمایی نمایند.
مگس سفید بالک و کرم طوقه بر
استفاده از بذر آلوده و وسایل آلوده هنگام هرس و چیدن گوجه‌ها باعث به وجود آمدن این بیماری می‌شوند.
استفاده از روغن چریش در خاک، سترون کردن خاک، استفاده از آورمکتین و کلروپیکریننماتدکش‌ها.
علائم این بیماری شامل پژمرده شدن گیاه و تغییر رنگ آوندها می‌باشد. عدم رشد گیاه و کوتوله ماندن آن و زرد و پژمرده شد ن برگ‌های مسن هستند.