بیماری‌ها و آفات خرما + راه‌های مقابله و درمان
خرما از پرخاصیت‌ترین میوه‌ها به شمار می‌رود که در مناطق گرمسیر مانند جنوب کشور کشت می‌شود. خرما از جمله مهمترین محصولات صادراتی در کشور است که در نقاط مختلف دنیا خریداران زیادی دارد؛ بنابراین این میوه باید از کیفیت بالایی برخوردار باشد. آفات و بیماری‌ها از مشکلاتی هستند که ممکن است بر روی کیفیت خرما تاثیر بگذارند و بازارپسندی آن را به حداقل برسانند. در مقاله امروز قصد داریم شما را با بیماری‌ها و آفات خرما و راه‌های مقابله و درمان آنها آشنا کنیم.
برخی آفات خسارات زیادی برای خرما به وجود می آورند که عبارتنداز:
یکی از مهمترین آفات خرما زنجرک است که در نخلستان‌های ایران بسیار دیده می‌شود. این حشره دارای دو نسل در سال است که تخم آن در فصل پاییز و زمستان و حشرات بالغ و پوره در فصل تابستان زندگی می‌کنند. زنجرک‌های ماده تخم‌های خود را لابه‌لای رگبرگ برگچه‌ها قرار می‌دهند که باعث قطع جریان شیره گیاهی می‌شوند. در این حالت برگ‌ها می‌شکنند و آویزان می‌شوند و حشرات بالغ و پوره‌ها نیز با تغذیه از شیره گیاهی باعث خسارت به درخت نخل می‌شوند.
شیره تغذیه شده توسط حشرات به‌صورت فضولات دفع می‌شوند و قسمت‌های فوقانی درخت خرما را چسبناک می‌کنند. به این ترتیب زمینه برای به وجود آمدن قارچ دوده‌ای و بیماری‌های خرما به وجود خواهد آمد. آفت زنجرک علائم خود را به شکل لکه‌های نقره‌ای یا بی‌رنگ در محل تغذیه نشان می‌دهد و میزان لکه‌ها بستگی به جمعیت آفت دارد.
اولین اقدام برای مبارزه با آفت زنجرک هرس درختان است که باید قسمت‌های پایینی را هرس کنید و پاجوش‌ها را از بین ببرید. همچنین در طول نخلستان تله‌های زرد قرار دهید تا این حشرات به دام بیفتند. برای کاهش آفات ناشی از حمله زنجرک از کودهای پتاسیم، کلسیم و هیومیک اسید استفاده کنید و مبارزه شیمیایی راه دیگری برای مقابله و پیشگیری با این حشرات است.
از دیگر آفات خرما سپردار سفید است که به‌صورت حشره‌ای بیضی شکل و به رنگ قهوه‌ای دیده می‌شود و ماده سفید رنگ از خود ترشح می‌کند. حشره‌های نر سپردار سفید به رنگ سفید و به شکل باریک، کشیده و نامنظم دیده می‌شوند. این آفت معمولاً به نخل‌های حمله می‌کند که در مکان‌های مرطوب یعنی کنار جوی آب قرار دارند و باعث خسارت به پاجوش‌ها می‌شوند.
درختان خرمای جوان و نخل‌های زینتی از مهمترین اهداف حمله سپردار سفید خرما هستند و خسارات زیادی به آنها وارد می‌کنند. در واقع این آفت ساقه، برگ و شاخه‌های اصلی خرما را مورد حمله قرار می‌دهد و به دنبال آن برگ‌ها پژمرده و زرد می‌شوند. این آفت باعث تضعیف درختان خرما می‌شود و محصولات آنها را به طور محسوس کاهش می‌دهد.
روش‌های مختلفی برای مقابله و مبارزه با سپردار سفید خرما وجود دارند که از مهمترین آنها هرس کردن شاخه‌های تحتانی درخت به طور سالیانه و سوزاندن آنها است. با استفاده از دشمنان طبیعی مانند زنبور پارازیتوئید و پرداتور می‌توان سپردار سفید خرما را از بین برد. مبارزه شیمیایی از دیگر روش‌های مبارزه با سپردار سفید خرما است و می‌توانید سالیانه در دو نوبت یعنی اردیبهشت یا آبان و آذر این عمل را انجام دهید.
سوسک کرگدنی یا سوسک شاخدار از دیگر آفات درخت خرما است که از سوسک‌های دیگر جثه بزرگتری دارد و به رنگ سیاه و براق دیده می‌شود. این سوسک در وسط سر خود یک زائده شاخ مانند دارد که در حشرات نر بلندتر است و به همین دلیل به آن سوسک کرگدنی می‌گویند. لارو سوسک کرگدنی دارای رنگ سفید شفاف و شکل بیضی است و قطر آن به حدود یک میلی‌متر می‌رسد.
در فصل بهار و زمانی که شرایط هوا مساعد می‌شود سوسک‌های بالغ شاخدار تخم‌های خود را بر روی قسمت‌های مختلف درخت خرما مانند خوشه، دمبرگ، الیاف و تاج قرار می‌دهند. لارو سوسک با تغذیه از ساقه، گل، خوشه، گل‌های آذین و دمبرگ باعث خسارت به درختان خرما می‌شود و گاهی ممکن است از تشکیل میوه خرما جلوگیری کند. سوسک‌های بالغ نیز بر روی نخل خرما سوراخ‌هایی به وجود می‌آورند و درون آنها تخم قرار می‌دهند که این عمل باعث فراهم شدن زمینه برای ورود قارچ‌های اسپوروفیت به درون درخت و در نهایت بیماری می‌شود.
سوسک‌های کرگدنی هنگام شب فعالیت می‌کنند و برای مبارزه و مقابله آنها می‌توانید تله‌های نوری در بین درختان خرما قرار دهید تا به دام بیفتند. دشمنان طبیعی مانند زنبور پارازیتوئید راه مناسبی برای مبارزه با سوسک کرگدنی درخت خرما هستند به‌خصوص در ارقامی که بافت نرم دارند. پاشیدن طعمه مسموم در تاج درخت با استفاده از ترکیب سم سوین و سبوس گندم از دیگر آقای مناسب برای مبارزه با سوسک شاخدار به شمار می‌رود.
موریانه از دیگر آفات خرما است که در اکثر استان‌های جنوبی کشور وجود دارد و کلنی خود را در عمق ۵۰ سانتی‌متری خاک که رطوبت بیشتری دارد به وجود می‌آورد. در صورتی که رطوبت خاک کم باشد موریانه‌ها لانه‌های خود را در کنار ریشه نخل‌ها ایجاد می‌کنند و باعث خسارت به ریشه، ساقه، تنه، دمبرگ و خوشه‌های خرما می‌شوند و دالان‌هایی تا عمق ۱۸ سانتی‌متری به وجود می‌آورند. این آفت می‌تواند به آوندها حمله کند و با تغذیه از شیره نباتی باعث خشک شدن درختان نخل می‌شوند.
راه‌های گوناگونی برای مبارزه با موریانه خرما وجود دارد که یکی از آنها مبارزه بیولوژیک با دشمنان طبیعی مانند پرندگان، مورچه‌ها و پداتورها هستند. درختان نخل را با کودهای حیوانی و شیمیایی تقویت کنید و پاجوش‌های سالم و قوی بکارید. شخم زمین در بهار و پاییز، جمع‌آوری علف‌های هرز و سوزاندن آنها، هرس دمبرگ‌ها، آبیاری منظم، خراب کردن لانه موریانه و سمپاشی درختان با سموم دیازینون در فصل پاییز و زمستان از دیگر راه‌های مبارزه با موریانه خرما هستند.
برخی از آفات بیشترین خسارت را وارد می کنند که عبارتنداز:
یکی از آفات خطرناک درخت خرما کنه گردآلود یا کنه تار عنکبوتی خرما است. این آفت زمانی که خرماها به‌صورت خارک هستند به درختان نخل حمله می‌کند و از برگ‌ها و میوه‌های آن تغذیه می‌کنند و در نتیجه رنگ برگ‌ها و میوه‌ها به خاکستری در می‌آیند. در صورتی که جمعیت کنه‌ها بیشتر شود بر روی خوشه‌های خرما تارهای عنکبوتی به وجود می‌آورند و حالت گرد و غبار به خود می‌گیرند. این آفت برگ خرما در جنوب کشور و در روزهای گرم تابستان دیده می‌شود و با ایجاد تارهای عنکبوت بر روی خوشه‌های خرما باعث تیره شدن آنها می‌شوند و در نهایت خوشه‌ها ریزش می‌کنند.
برای مقابله و پیشگیری از حمله این آفت اواخر فصل بهار نخل‌های خرما را گوگرد پاشی کنید و پس از ۲۰ روز این عمل را مجدد تکرار کنید. استفاده از کنه‌کش‌های تیازوکس، آبامکتین و فن پیروکسین مبت همراه با تخم کش، پوره¬کش و بالغ کش روش موثری برای از بین بردن تخم پوره و کنه‌های بالغ هستند.
از آفات درخت خرما که خسارت زیادی به این گیاه وارد می‌کند کرم میوه‌خوار را می‌توان نام برد. این کرم در مرحله لارو خسارت زیادی به درختان خرما وارد می‌کند و از آنجایی که از میوه‌ها تغذیه می‌کند ضرر مالی زیادی متوجه کشاورزان می‌نماید. لارو کرم میوه‌خوار هنگام زمستان در تاج نخل خرما و در پیله زندگی می‌کند و با شروع فصل بهار پروانه‌ها از آن خارج می‌شوند و پروانه‌ها تخم‌های خود را بر روی گل‌های گیاه می‌گذارند. روش تشخیص آفت کرم میوه‌خوار مشاهده تارهای تنیده شده در بین خوشه‌های خرما است.
پروانه میوه‌خوار از جمله آفاتی است که در سال دو نسل دارد و نسل اول آن به تخم‌ریزی بر روی اندام‌های گل خرما می‌پردازند. پس از آن کرم‌ها از تخم خارج می‌شوند و با تغذیه از گل ریزش آنها را به دنبال دارند و نسل دوم زمانی به وجود می‌آید که میوه خرما نارس است. در این حالت کرم‌ها بر روی دم میوه‌های نارس تخم‌ریزی می‌کنند و تخم‌ها پس از خروج به درون میوه نفوذ و از آن تغذیه می‌نمایند. در نهایت محل اتصال میوه به خوشه قطع می‌شود و میوه‌ها ریزش پیدا می‌کنند.
راه‌های مقابله و مبارزه با کرم میوه‌خوار شامل جمع‌آوری و حذف میوه‌های آلوده، حذف پاجوش‌ها و علف‌های هرز، استفاده از کیسه‌های کنفی به مدت ۴۰ روز پس از انجام گرده‌افشانی و مقابله شیمیایی با سموم مالاتیون، هگزافلومورون و پیریمیفوس متیل هستند.
علاوه بر آفات بیماری های مختلفی گیاه خرما را تهدید می کنند که عبارتنداز:
یکی از مراحل حساس درختان خرما تبدیل خارک به رطب است که ممکن است با بیماری خشکیدگی خرما مواجه شود. در شرایط مختلف مانند کاهش میزان رطوبت و آبیاری، افزایش دما بیشتر از ۴۵ درجه سانتیگراد، کمبود کلسیم، روی، پتاسیم، منگنز و بور، حمله آفاتی مانند سوسک کرگدنی، کنه تار عنکبوتی و قارچ تیلاویوپسیس بیماری خشکیدگی خوشه خرما ایجاد می‌شود. این بیماری آب خوشه را تبخیر می‌کند و در نتیجه خرما خشک می‌شود.
با توجه به این که افزایش دما یکی از عوامل موثر در بروز این بیماری است در صورت افزایش دما از گونی‌های کنفی برای پوشاندن خوشه‌ها استفاده کنید تا دچار آفتاب‌سوختگی نشوند. از دیگر راه‌های مقابله و درمان بیماری خشکیدگی خوشه خرما افزایش تعداد دوره‌های آبیاری هنگام تبدیل خارک به رطب است. همچنین از مصرف بی‌رویه کودهای ازته باید خودداری کنید و از کودهای کلسیم، پتاسه و ریزمغذی‌های منگنز، روی و بور استفاده کنید.
مقابله قارچ‌ها و مبارزه با آفات از دیگر راه‌های درمان این بیماری هستند و باید در زمان مناسب اقدام به سمپاشی درختان نخل کنید. استفاده از جاذبه‌های رطوبتی طبیعی مانند زئولیت و کود دامی پوسیده باعث حفظ رطوبت خاک درختان نخل می‌شوند و از بروز این بیماری جلوگیری خواهد شد.
این بیماری از انواع بیماری‌های قارچی خرما شناخته می‌شود که طی آن روی قسمت‌های مختلف درخت خرما لکه‌های تیره سیاه رنگ به وجود می‌آیند. بیماری سوختگی باعث زغالی شدن درخت خرما می‌شود و قسمت‌های آلوده به حالت دوده‌ای سیاه رنگ دیده می‌شوند. در شروع این بیماری ابتدا لکه‌ها به‌صورت زرد رنگ مشاهده می‌شوند و سپس به رنگ سیاه تغییر می‌کنند. در ص ورتی که بیماری گسترش یابد از قسمت‌های آلوده درخت مواد لزج به رنگ قهوه‌ای مانند صمغ خارج می‌شوند.
زخم‌های ایجاد شده بر روی درخت خرما زمینه را برای ورود قارچ عامل بیماری سوختگی سیاه به درخت فراهم می‌کند؛ بنابراین برای پیشگیری و مقابله این بیماری باید از وارد شدن صدمات مکانیکی به درخت خودداری کنید. اگر درختان خرما دارای سابقه بیماری یا علائم آن هستند پس از برداشت؛ یعنی اواخر ماه اسفند با سموم مسی مانند بردوفیکس درختان را سمپاشی کنید.
عوامل مختلف مانند قارچ لکه مستطیلی خرما باعث به وجود آمدن بیماری لکه برگی می‌شوند و علائم آن بر روی برگ خرما ظاهر می‌گردند. علائم خسارت این بیماری ابتدا به شکل لکه‌های کوچک آب سوخته روی برگ‌ها به وجود می‌آید که در صورت گسترش بیماری به رنگ خاکستری تا زرد تبدیل می‌شوند. اطراف این لکه‌ها یک حاشیه زرد رنگ ایجاد می‌شود و مرکز لکه به‌مرور قهوه‌ای یا خشک خواد شد.
در صورت عدم توجه به مقابله بیماری لکه برگی قارچی به برگ‌ها خسارت فراوانی وارد می‌شود و ممکن است آنها را به طور کامل خشک کند. در موارد نادر عامل بیماری به مریستم انتهایی حمله می‌کند و باعث خشک شدن کل درخت می‌شود. قارچ عامل بیماری در شرایطی که رطوبت نسبی بالاتر است بیشتر ظاهر می‌شود و نخلستان‌هایی که دارای علف هرز هستند یا از آبیاری غرقابی استفاده می‌کنند بیشتر شاهد این بیماری خواهند بود. اگر لکه‌ها بر روی گل‌آذین به وجود آیند باعث ریزش میوه‌ها می‌شوند و خسارت زیادی به بار می‌آورند.
برای مقابله و مبارزه با این بیماری علف‌های هرز را از بین ببرید و به روش صحیح نخلستان‌ها را آبیاری کنید. مبارزه شیمیایی از دیگر روش‌های درمان و مقابله این بیماری است و به این منظور می‌توانید با استفاده از سموم کاپتان، کاربندازیم و بردو در ۲ الی ۳ مرحله درختان خرما را سمپاشی کنید.
بیماری بلایت یا آفتاب‌سوختگی برگ خرما از دیگر بیماری‌هایی است که تحت تاثیر محیط به وجود می‌آید و علائم خود را بر روی برگ‌های تحتانی، مسن‌تر و برگچه‌های نخل خرما نشان می‌دهد. این بیماری علائم خسارت خود را ابتدا به شکل نقاط ریز آب سوخته بر روی سطح محور اصلی برگ ظاهر می‌کند. پس از آن در انتهای نوک برگ علائم خشکیدگی به شکل نوارهای قهوه‌ای روشن و آب سوخته شروع می‌شوند و به سمت تنه برگ گسترش پیدا می‌کنند و در دمبرگ پخش می‌شوند. به همین منوال برگ‌های درخت خرما به طور کامل خشک می‌شوند و از درخت آویزان خواهند شد.
اقلیم آب و هوای منطقه تاثیر زیادی در کمتر شدن این عارضه دارد و برای مقابله و درمان آن باید با تنظیم پوشش گیاهی در نخلستان رطوبت نسبی را افزایش دهید. به کاشت ارقامی که پوست سبز ضخیم دارند بپردازید و کاشت ردیف های نخل خرما را رعایت کنید. تنظیم دوره آبیاری به‌خصوص در ماه‌های گرم سال و رعایت نظم در آبیاری و جلوگیری از تنش آبی خرما راه‌های مناسب برای مقابله این بیماری هستند. زمانی که برگ‌ها در معرض شدید تابش آفتاب هستند از سمپاشی استفاده کنید تا از شدت آفتاب‌سوختگی برگ‌ها جلوگیری شود.
بیماری خامج خرما که به آن پوسیدگی گل‌آذین خرما نیز گفته می‌شود از مهمترین بیماری‌های درخت نخل است. عامل ایجاد این بیماری گروهی از قارچ‌ها مانند قارچ‌های فوزاریوم آسپیرژیلوس هستند که باعث از بین رفتن گل‌آذین خرما و ایجاد خسارت به نخلستان تا ۵۷ درصد می‌شوند. این بیماری در اغلب نخلستان‌های کشور به وجود می‌آید و آب و هوای خنک و مرطوب زمینه مناسبی برای شیوع آن است.
در این بیماری روی غلاف پوشاننده گل‌آذین لکه‌های قهوه‌ای رنگ به وجود می‌آید که می‌تواند منجر به باز نشدن غلاف‌ها شود و در نتیجه پوسیده می‌شوند. قارچ عامل بیماری زمستان خود را روی خاک یا نخل‌ها سپری می‌کند و با شروع فصل بهار و بارندگی فعالیت خود را آغاز می‌کند.
رعایت بهداشت باغ مهمترین راه مقابله و درمان بیماری خامج خرما است و به این ترتیب خوشه‌های آلوده باید جمع‌آوری و نابود شوند. با استفاده از سموم مسی، پروپیکانازول و تیوفونات متیل در دو مرحله یعنی پس از برداشت میوه خرما و پس از بارندگی‌های فصل بهار بیماری را مقابله کنید.
از دیگر بیماری‌های مهم درخت خرما پژمردگی فوزاریومی است که به آن زوال ناگهانی خرما نیز گفته می‌شود. قارچ Fusarium oxysporum f.sp. albedinis عامل بیماری پژمردگی فوزاریومی خرما است و خسارات مالی قابل توجهی به درختان نخل وارد می‌کند. این قارچ دارای کلامیدوسپر یا اندام مقاوم است که باعث می‌شود سال‌های زیادی را در عمق خاک باقی بماند و در بهترین شرایط به درختان خرما حمله می‌کند. در واقع قارچ فوزاریوم به شکل کلامیدوسپر زمستان خود را در خاک سپری می‌کند و هنگام مساعد شدن شرایط ایجاد بیماری از طریق ریشه به آوندهای درخت وارد می‌شود و آنها را مسدود می‌کند. در نتیجه ان تقال مواد غذایی به اندام‌های هوایی درخت خرما دچار اختلال می‌شود و بیماری پژمردگی به وجود می‌آید. روی ریشه‌های آسیب‌دیده خرما بر اثر این بیماری لکه‌های تیره قهوه‌ای سوخته و فرورفته ایجاد می‌شود.
برای مقابله و پیشگیری از بروز این بیماری در نخلستان‌ها از کودهای فسفره و یا هیومیک اسید برای تحریک ریشه‌زایی درختان استفاده کنید. برای درمان بیماری نیز بخش‌های آلوده گیاه را هرس کنید و از بین ببرید و از قارچ‌کش‌های تیوفانات متیل و کاربندازیم استفاده نمایید.
آشنایی با بیماری‌ها و آفات خرما و راه‌های مقابله و درمان آنها از مهمترین اهداف این مقاله است و باعث می‌شود باغداران با آگاهی از ایجاد خسارت‌های احتمالی جلوگیری کنند. سایت باغبون با هدف آموزش روش تشخیص آفت خرما و سایر محصولات باغی و زراعی و ارائه راهکار جهت مبارزه با آنها به باغداران و کشاورزان عزیز راه اندازی شده است. همچنین در اپ و سایت باغبون به فروش انواع محصولات اورجینال و باکیفیت با مناسب‌ترین قیمت پرداخته می‌شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر جهت رفع مشکلات خود و خرید انواع محصولات با کارشناسان مجموعه تماس بگیرید.
کنه گردآلود میوه و خرما کرم میوه‌خوار خرما
در شرایط مختلف مانند کاهش میزان رطوبت و آبیاری، افزایش دما بیشتر از ۴۵ درجه سانتیگراد، کمبود کلسیم، روی، پتاسیم، منگنز و بور، حمله آفاتی مانند سوسک کرگدنی، کنه تار عنکبوتی و قارچ تیلاویوپسیس بیماری خشکیدگی خوشه خرما ایجاد می‌شود.
استفاده از تله‌های نوری در بین درختان خرما، استفاده از دشمنان طبیعی مانند زنبور پارازیتوئید و پاشیدن طعمه مسموم در تاج درخت با استفاده از ترکیب سم سوین و سبوس گندم
خوشه‌های آلوده باید جمع‌آوری و نابود شوند و با استفاده از سموم مسی، پروپیکانازول و تیوفونات متیل در دو مرحله یعنی پس از برداشت میوه خرما و پس از بارندگی‌های فصل بهار بیماری خامج خرما را مقابله کنید.