بیماری‌ها و آفات گندم + راه‌های مقابله و درمان
گندم از پرمصرف‌ترین محصولات زراعی است که از دیرباز تاکنون در تهیه نان و بسیاری از مواد غذایی به کار می‌رود. گندم از جمله محصولات کشاورزی است که مورد هجوم آفات و بیماری‌ها قرار می‌گیرد و امکان ایجاد خسارت به آن بسیار بالا است؛ بنابراین تمام کشاورزان باید بتوانند آفات و بیماری‌ها را تشخیص دهند و در اولین فرصت محصولات خود را از آسیب‌های احتمالی نجات دهند. در مقاله امروز قصد داریم شما را با آفات و بیماری‌های گندم همراه با راه‌های مقابله و درمان آنها آشنا کنیم.
برخی از رایج ترین آفاتی که به گندم آسیب می رسانند عبارتند از:
شته گندم از زیان‌آورترین حشراتی است که به انواع محصولات زراعی مانند گندم خسارت وارد می‌کند. شته‌ها باعث انتقال بیماری‌های ویروسی به گیاه می‌شوند.
شته روسی، شته سبز و شته گال از خسارت زننده‌ترین گونه‌های این حشره به شمار می‌روند و زمستان خود را بر روی علف‌های هرز اطراف مزارع می‌گذرانند. شته روسی خطرناکترین گونه شته گندم شناخته می‌شود و خسارات بیشتری به بار می‌آورد. به‌محض روییدن و سبز شدن گندم‌ها حمله شته‌ها آغاز می‌شود. در مناطق خشک و کم‌باران تکثیر شته‌ها بسیار افزایش می‌یابد و ممکن است در جمعیت بسیار بالا و به طور ناگهانی به مزارع گندم حمله کنند.
برای مقابله و پیشگیری از حمله شته‌ها از ارقام مقاوم استفاده کنید و علف‌های هرز اطراف مزارع را سمپاشی نمایید. در صورت مشاهده جمعیت بالای شته‌ها از سموم پریمیکارب، اکسی دیمتون متیل و دیمتوات استفاده کنید.
از آفات گندم به مگس ساقه می‌توان اشاره کرد که تمام اندام‌های آن به رنگ سیاه هستند. در صورتی که لارو حشره به رنگ سبز متمایل به سفید است. گندم از مهمترین میزبان‌های مگس ساقه شناخته می‌شود و درون جوانه مرکزی گندم تخم‌گذاری می‌کند. این آفت بیشتر در استان‌های آذربایجان، مازندران و اطراف تهران شیوع دارد. این حشره زمستان خود را به شکل لارو می‌گذراند و در طول سال می‌تواند سه نسل داشته باشد. هر بوته گندم حدود ۳ الی ۵ عدد لارو دارد و از دانه‌های شیری گندم تغذیه می‌کنند. همچنین لاروها با تغذیه از شیره گیاهی گندم باعث اختلال در رشد عادی بوته‌ها می‌شوند. حمله به خوشه و دانه‌های نرم و در نتیجه پژمردگی و مرگ بوته گندم از جمله خسارات این آفت به شمار می‌روند. لارو مگس ساقه این امکان را دارد که از خود مواد سمی ترشح کند و باعث از بین رفتن جوانه‌ها شود.
برای جلوگیری از خسارت مگس ساقه گندم به کاشت زودهنگام روی آورید. در این صورت گیاه می‌تواند هنگام حمله مگس خود را ترمیم کند و در برابر خسارات این آفت در امان بماند.
از آفات تک نسلی که در بیشتر مناطق ایران در مزارع گندم دیده می‌شود سوسک سیاه است. این آفت هنگام شروع بهار از خاک بیرون می‌آید و با تغذیه از برگ‌های جوان به شفیره تبدیل می‌شود. حشرات بالغ سوسک در اوایل تابستان ظاهر می‌شوند و به خوشه‌ها حمله می‌کنند. در صورت معتدل بود ن شرایط آب و هوا تغذیه این حشره تا زمستان ادامه پیدا می‌کند.
اولین قدم برای پیشگیری و مقابله با آفت سوسک سیاه گندم رعایت تناوب زراعی و حذف بقایای محصول در مزارع آلوده است. علاوه بر آن می‌توانید از دشمنان طبیعی مانند مورچه‌ها برای حذف لاروها و تخم این آفت استفاده کنید. در صورت جمعیت بالای سوسک‌ها و تراکم لاروها از سموم فنیتروتیون و ریجنت استفاده کنید.
از آفاتی که به‌صورت دسته‌جمعی به درخت گندم حمله می‌کنند ملخ است. این ملخ‌ها بسیار خطرناک هستند و در بسیاری از مزارع ایران ظاهر می‌شوند. از خطرناکترین گونه‌های آن می‌توان ملخ مراکشی را نام برد که بیشترین خسارت را به مزارع گندم وارد می‌کند. در اثر حمله ملخ‌ها ساقه، خوشه و برگ گندم از بین می‌روند و در صورت عدم مقابله جمعیت آنها می‌توانند بوته‌ها را به طور کامل نابود کنند.
برای مقابله و پیشگیری از آفت ملخ میزان پوشش گیاهی مزارع را افزایش دهید. پرندگان و لارو سوسک‌ها از دشمنان طبیعی برای تغذیه از تخم ملخ هستند و جمعیت این آفت را بسیار کاهش می‌دهند. در صورت حمله ملخ‌ها از سموم شیمیایی و آفت‌کش‌ها استفاده کنید تا نتوانند به مزارع غلبه کنند.
بیشتز بخوانید: علائم کمبود فسفر در گندم و راه درمان آن
برخی از آفات خسارات بیشتری به گندم وارد می کنند که عبارتند از:
از اصلی‌ترین و خطرناکترین آفات گندم تریپس است که حشراتی بسیار کوچک و بدون بال هستند. تریپس‌ها در بیشتر مناطق کشور وجود دارند و نه تنها به گندم؛ بلکه به سایر محصولات زراعی مانند جو، ذرت و برنج خسارت وارد می‌کنند. تریپس گندم به رنگ قرمز است و بیشتر به گندم و سنبلچه‌ها حمله می‌کند. در اثر حمله تریپس سنبله‌های گندم کوتاه می‌مانند و پیچیده می‌شوند. همچنین شکل ریشه‌ها نامنظم می‌شود و وزن دانه‌های گندم بسیار کاهش می‌یابد. این حشره بر روی برگ‌های گندم لکه‌های سفید تا قهوه‌ای رنگ ایجاد می‌کند. تریپس‌ها معمولاً در غلاف برگ، خوشه‌ها و محل اتصال برگ به ساقه مشاهده می‌شوند و از برگ‌ها و دانه‌های رسیده گندم تغذیه می‌کنند.
اجرای تناوب زراعی، از بین بردن بقایای گیاه، شخم عمیق پس از برداشت محصول، مبارزه شیمیایی با سموم اکسی دیمتون، مالاتیون، پریمیکارب و دیمتوات راه‌هایی برای مقابله و مبارزه با تریپس گندم هستند.
از جمله آفاتی که خسارات زیادی به گندم و جو وارد می‌کند و در مناطق گرم و کم‌باران ایران به‌عنوان مهمترین آفت شناخته می‌شود سن گندم است. این آفت در تمام مراحل رشد خود می‌تواند آسیب زیادی به بوته‌های گندم وارد کند و به تمام قسمت‌های گندم از قبیل برگ، جوانه مرکزی، سنبله‌ها و دانه‌ها خسارت وارد می‌کند. حشره سن خرطوم خود را در قسمت‌های مختلف گندم وارد می‌کند و از شیره گیاهی تغذیه می‌نماید. در کاشت دیم خسارت‌های سن گندم از اهمیت بیشتری برخوردار است. از نشانه‌های خسارت این آفت می‌توان به خشک شدن برگ‌ها و کاهش سطح فتوسنتز اشاره کرد. همچنین اگر تغذیه خود را از ساقه انجام دهد خوشه‌ها سفید و پوک می‌شوند. حمله سن به خوشه گندم خشکی خوشه و پوکی دانه‌ها را به دنبال دارد و کیفیت آرد حاصل شده را بسیار کاهش می‌دهد.
مهمترین راه‌های مقابله و پیشگیری از حمله این آفت شامل عدم کشت در مراتعی که پوشش گیاهی آنها از بین رفته است، استفاده از زنبورها و مگس‌های پارازیتوئید، استفاده از ارقام زودرس و استفاده از سموم فنیتروتیون، تری کلرفن و دلتامترین هستند.
سفیدک پودری گندم توسط گونه‌ای از قارچ‌ها به وجود می‌آید که حدود ۲۵ درصد عملکرد گندم را کاهش می‌دهند. شرایط مطلوب برای رشد قارچ عامل این بیماری رطوبت بالای ۸۵ درصد و دمای ۱۰ الی ۲۰ درجه سانتیگراد است. عامل بیماری سفیدک پودری با حمله به اندام‌های هوایی پودر سفید رنگی بر روی آنها به جای می‌گذارد که در برخی اوقات به شکل نقاط سیاه رنگ دیده می‌شود. تخریب ساختار برگ و کاهش میزان فتوسنتز از خسارت‌های این بیماری هستند و مشاهده خواهید کرد که روی برگ‌ها لکه‌های زرد با پودر سفید کرکی به وجود می‌آید.
رعایت تناوب زراعی، از بین بردن گندم‌های آسیب‌دیده و علف‌های هرز آلوده، استفاده از ارقام مقاوم، استفاده بهینه از کودهای نیتروژن‌دار و استفاده از قارچ‌کش‌ها روش‌هایی برای مقابله و درمان بیماری سفیدک پودری گندم هستند.
قارچ سپتوریا از معضلات مهم مزارع گندم است و در بسیاری از مناطق ایران مزارع را آلوده می‌کند. این قارچ عملکرد گندم را تا حدود ۵۰ درصد کاهش می‌دهد و اولین علائم خود را در اوایل زمستان ظاهر می‌کند. در این حالت روی برگ‌های گندم لکه‌های کلروتیک دراز ایجاد می‌شوند و در ادامه در همین محل نقاط سیاه رنگ کوچک به وجود می‌آیند. در نهایت بافت برگ از بین می‌رود. این بیماری می‌تواند به خوشه‌ها نیز حمله کند.
برای پیشگیری و درمان از قارچ سپتوریا گندم از ارقام مقاوم استفاده کنید. کاشت دیرهنگام و استفاده از قارچ‌کش روش‌های دیگری برای مقابله با این بیماری هستند.
از دیگر بیماری‌های گندم زنگ زرد است که به برگ‌های گیاه آسیب وارد می‌کند. این بیماری در سطح برگ جوش‌های زرد رنگ کوچک ایجاد می‌کند و باعث کاهش باروری گیاه می‌شود. این بیماری شایع باعث کوچک شدن، چروکیده شدن و کیفیت پایین دانه‌های گندم می‌شود و می‌تواند وزن آنها را تا ۹۰ درصد کاهش دهد. دمای ۲۰ درجه سانتیگراد و رطوبت آزاد شرایط مطلوبی برای گسترش این بیماری هستند و در این حالت به فاصله ۱۰ الی ۱۴ روز عامل بیماری یعنی اوردیوسپور تولید می‌شود.
از جمله راه‌های موثر برای مقابله و درمان این بیماری استفاده از قارچ‌کش‌های تیلیت، اینوور، فولیکور و آمیستاراکسترا هستند. تاکنون راهی برای مقابله و درمان این بیماری به روش بیولوژیکی ارائه نشده است.
از بیماری‌های رایج در مزارع گندم بیماری فوزاریوم خوشه را می‌توان نام برد که با نام بلایت خوشه گندم نیز آن را می‌شناسند. این بیماری بسیار مخرب است و میزان محصول را از نظر کیفی و کمی بسیار کاهش می‌دهد. از نشانه‌های این بیماری می‌توان به تشکیل چند ساقه و یک سنبله در انتهای هر کدام از ساقه‌ها اشاره کرد. این سنبله‌ها هر کدام چندین سنبلچ ه تشکیل می‌دهند و در جهات مختلف قرار می‌گیرند. علائم این بیماری پس از گلدهی ظاهر می‌شوند و تمام قسمت‌های خوشه به رنگ سفید در می‌آیند. چروکیدگی و اندازه کوچک دانه‌ها از دیگر نشانه‌های بیماری فوزاریوم به شمار می‌روند.
روش‌های مقابله این بیماری شامل استفاده از ارقام مقاوم و مبارزه شیمیایی با سموم فالکن، رکس دو، پروپیکونازول و ترکیب کاربندازیم و سایپروکونازول هستند.
لکه نواری باکتریایی یکی از بیماری‌های گندم محسوب می‌شود که طی آن روی برگ‌ها لکه‌هایی شفاف، باریک و کشیده به وجود می‌آیند. لکه‌ها ممکن است از نوک برگ به سمت قاعده بروند و رطوبت باعث می‌شود که این لکه‌ها به شکل ترشحات عسلی رنگ مشاهده شوند. عامل این بیماری نوعی باکتری است که گسترش فراوانی دارد و در بسیاری از مناطق ایران ایجاد می‌شود.
از نشانه‌های بیماری لکه نواری می‌توان به طویل شدن لکه‌ها و تبدیل شدن آنها به شکل نوارهای بلند اشاره کرد که طول پهنک برگ را به طور کامل می‌پوشانند. رنگ این لکه‌ها به‌مرور زمان قهوه‌ای می‌شوند و در نتیجه بافت برگ می‌میرد. این بیماری علاوه بر برگ‌ها می‌تواند خوشه‌های گندم را درگیر کند و در نتیجه دانه‌های گندم سیاه و چروکیده می‌شوند و کیفیت خود را از دست می‌دهند.
ایجاد تناوب زراعی، استفاده از بذر سالم، از بین بردن علف‌های هرز و ضدعفونی بذر با ترکیبات مسی راه‌هایی برای مقابله و درمان این بیماری به شمار می‌روند.
بیشتر بخوانید: کمبود بر در گندم
بیماری سوختگی باکتریایی برگ گندم توسط نوعی باکتری به وجود می‌آید که به مزارع گندم خسارت وارد می‌کند و سرعت انتشار بالایی دارد. علائم اولیه بیماری به شکل لکه‌های آب سوخته و ریز در برگ‌های فوقانی ظاهر می‌شوند. این لکه‌ها به یکدیگر می‌پیوندند و تمام سطح برگ را می‌پوشانند و باعث می‌شوند لبه برگ‌ها به سمت بالا حرکت کنند. این بیماری معمولاً برگ را درگیر می‌کند و می‌توان باکتری عامل آن را به‌عنوان آفت برگ گندم شناسایی کرد. این بیماری برخلاف اکثر بیماری‌ها دارای ارقام مقاوم نیست و نمی‌توان از طریق روش‌های شیمیایی به مقابله آن پرداخت.
روش‌های مقابله و درمان این بیماری شامل استفاده از بذر سالم، حذف علف‌های هرز و ایجاد تناوب زراعی ۳ تا ۴ ساله با گیاهان غیر گندمیان است.
از دیگر بیماری‌های مرتبط با گندم بیماری سیاهک آشکار است که قارچ Ustilago tritici باعث به وجود آمدن آن می‌شود. باد باعث انتقال این قارچ به گیاهان سالم می‌شود و اغلب زمان کشت ظاهر می‌گردد. برای همین ریسک ابتلای گیاهان دیر کاشت به این بیماری بسیار پایین است. سیاهک آشکار نسبت به بیماری سیاهک پنهان خسارت کمتری ایجاد می‌کند.
با این حال این بیماری می‌تواند باعث نابودی دانه‌های گیاه شود و کیفیت آنها را پایین می‌آورد. این بیماری می‌تواند در طول سال به طور میانگین حدود ۱۰ درصد خسارت اقتصادی بزند که گاهی تا ۴۰ درصد نیز پیش می‌رود. علائم خسارت این بیماری ایجاد هاگ‌های لکه‌دار در خوشه‌های آلوده به جای دانه‌ها است و بنابراین مشاهده خواهید کرد که دانه‌ای در خوشه‌ها وجود ندارد.
استفاده از ارقام مقاوم و بذر سالم بهترین روش برای مقابله و پیشگیری از بروز این بیماری هستند. همچنین با قارچ‌کش‌های کربوکسین تیرام، کاربندازیم و تبوکونازول بصورت بذر مال میتوا ن به مبارزه با این بیماری پرداخت.
همانطور که گفته شد سیاهک پنهان نسبت به سیاهک آشکار خسارت بیشتری متوجه مزارع گندم می‌کند. این بیماری پس از گرده‌افشانی علائم خود را نشان می‌دهد که شامل آلوده کردن خوشه‌ها است و رنگ آنها به سبز تیره تغییر می‌کند. کوتوله شدن گیاهان گندم از دیگر نشانه‌های خسارت این بیماری هستند. زمانی که خوشه‌ها با سیاهک پنهان آلوده می‌شوند دانه‌های آلوده در اثر شکستن باعث آزاد کردن اسپورهای قارچ می‌شوند. این امر سایر گیاهان مزرعه را آلوده می‌کند و خسارت وارد شده توسط این بیماری به طور میانگین ۲۵ درصد تخمین زده شده است.
استفاده از ارقام مقاوم، بذر سالم، توجه به زمان کاشت مناسب و سموم شیمیایی تاثیرگذار راه‌های مناسبی جهت مقابله و درمان این بیماری هستند.
هدف از ارائه مقاله امروز آشنایی با بیماری‌ها و آفات گندم همراه با راه‌های درمان و مقابله است و کشاورزان باید در این رابطه آگاهی خود را افزایش دهند. سایت باغبون با ارائه بهترین و موثرترین راهکارها و روش تشخیص آفت و بیماری‌ها کمک می‌کند تا کشاورزان و باغداران کیفیت زمین و محصولات خود را افزایش دهند و از خسارات احتمالی جلوگیری می‌شود. جهت دریافت مشاوره تخصصی و خرید محصولات موردنیاز خود با کارشناسان ما تماس بگیرید.
شته گندم و سن گندم.
مهمترین راه‌های مقابله و پیشگیری از حمله این آفت شامل عدم کشت در مراتعی که پوشش گیاهی آنها از بین رفته است، استفاده از زنبورها و مگس های پارازیتوئید، استفاده از ارقام زودرس و استفاده از سموم فنتیون، فنیتروتیون، تری کلرفن و دلتامترین هستند.
شرایط مطلوب برای رشد قارچ عامل این بیماری رطوبت بالای ۸۵ درصد و دمای ۱۰ الی ۲۰ درجه سانتیگراد است.
راه‌های موثر برای مقابله و درمان این بیماری استفاده از قارچ‌کش‌های اینوور، تیلت، فولیکور و آمیستا اکسترا هستند و تاکنون راهی برای مقابله و درمان این بیماری به روش بیولوژیکی ارائه نشده است.